Ο Θεός μας χάρισε τη ικανότητα του λόγου, για να μπορούμε να επικοινωνούμε μεταξύ μας, γιατί αν είχαμε μόνο ψυχή και δεν είχαμε σώμα, τότε θα επικοινωνούσαμε με τις σκέψεις πολύ πιο γρήγορα. Και επειδή τις περισσότερες αμαρτίες τις κάνουμε με τη σκέψη, γι αυτό όρισε ως πιο σημαντική την καθαρότητα της σκέψης, η οποία θέλει περισσότερη προφύλαξη και φροντίδα, όπως ο γιατρός προφυλάγει περισσότερο τα αδύνατα σώματα με προληπτικές συνταγές.
Οι αμαρτίες που γίνονται με το σώμα απαιτούν χρόνο, ευκαιρία, κόπο, συνεργάτες και μπορούν να διακοπούν και να μην ολοκληρωθούν. Αντίθετα οι αμαρτίες που γίνονται με τη σκέψη, λόγω της ταχύτητας της σκέψης ολοκληρώνονται πολύ γρήγορα. Για παράδειγμα: Με τη φαντασία του κάποιος στο κρυφό εργαστήρι της καρδιάς διαπράττει μια αμαρτία, η οποία μπορεί να μείνει άγνωστη για πολύ καιρό, ίσως και για όλη του τη ζωή. Στην άλλη όμως τη ζωή όπου τα κρυπτά δημοσιεύονται και φανερώνονται, θα κριθεί γι αυτήν την αμαρτία. Επομένως στα αμαρτήματα της σκέψης όπου η αμαρτία γίνεται γρήγορα, γρήγορα πρέπει να γίνεται και η προληπτική αντιμετώπισή της.
Η ανάλυση της ομιλίας:
1.«Πρόσεχε, λέγει, τον εαυτόν σου». Ο Θεός έπλασε έτσι τα ζώα ώστε από φυσικού τους να προστατεύουν την ύπαρξή τους, ενώ ο άνθρωπος πρέπει να προσέχει και να καταβάλλει προσπάθειες για την προστασία του. Και ο Μ. Βασίλειος συμβουλεύει: να είμαστε πιστοί φύλακες των εντολών του Θεού με το να αποφεύγουμε την αμαρτία, όπως τα ζώα το δηλητήριο, και να επιδιώκουμε τη δικαιοσύνη, όπως τα ζώα την τροφοδοσία τους. «Πρόσεχε», λοιπόν, «τον εαυτό σου» σημαίνει να γίνεις ικανός να διακρίνεις το βλαβερό από το σωτήριο. Να έχουμε άγρυπνο το μάτι της ψυχής μας για να προστατεύουμε τον εαυτό μας, για να γλιτώνουμε σαν το ζαρκάδι, που έχει οξύτατη όραση και αποφεύγει τα δόκανα, και σαν τα πουλιά, που είναι ελαφρά και πετάνε και αποφεύγουν τις παγίδες. Κοίτα, λοιπόν, τονίζει, να μη φανείς κατώτερος από τα ζώα και γίνεις θήραμα του διαβόλου, αφού συλληφθείς στις παγίδες του, και καταντήσεις δούλος και αιχμάλωτος του αμαρτωλού σου θελήματος.
2.«Πρόσεχε, λοιπόν, τον εαυτόν σου». Δηλαδή: Να προσέχεις τα δικά σου, τα γύρω από σένα, διότι άλλο πράγμα είμαστε εμείς και άλλο πράγμα τα γύρω από εμάς. Εμείς είμαστε η εικόνα του θεού, δικό μας είναι το σώμα μας, οι αισθήσεις μας, ενώ γύρω από εμάς είναι τα διάφορα πράγματα, οι τέχνες και όλη η πραμάτεια αυτού του βίου. Τι εννοεί λοιπόν η Αγ. Γραφή με το «πρόσεχε»; Εννοεί: Να μη δίνεις υπερβολική σημασία στο σώμα σου, στην ομορφιά σου, στις ηδονές, στη καλοζωία, ούτε να επιδιώκεις τα χρήματα, τη δόξα, την εξουσία με αθέμιτα μέσα, αλλά να προσέχεις τον εαυτό σου, δηλαδή την ψυχή σου. Αυτήν στόλιζε, αυτήν φρόντιζε, για να κατορθώσεις να καθαρίζεις την ψυχή σου από την πονηριά και την κακία, και να τη στολίζεις με το κάλλος της αρετής. Να φροντίζεις περισσότερο για τη ψυχή σου, που είναι αθάνατη, παρά για το σώμα σου, που είναι φθαρτό. Να απονέμεις στο καθένα το ωφέλιμο: στο σώμα την τροφή και το ένδυμα, ενώ στη ψυχή την πνευματική τροφή, την επιδίωξη των αρετών και τη διόρθωση των παθών. Πρόσεχε να μην παραπαχύνεις και δώσεις περισσότερη εξουσία στο κατώτερο, που είναι το σώμα, και υποτιμήσεις το ανώτερο, που είναι η ψυχή. Διότι, όταν το σώμα βαρύνεται από την παχυσαρκία, κατ’ ανάγκην ο νους γίνεται αδρανής και άτονος στις ενέργειές του. Όταν όμως η ψυχή εξυψώνεται με την μελέτη των πνευματικών γραφών, είναι επόμενο να μαραίνονται οι σωματικές επιθυμίες.
3.«Πρόσεχε τον εαυτόν σου»… Τον εαυτό μας πρέπει να τον φροντίζουμε είτε είμαστε ασθενείς είτε υγιείς. Και όπως ο γιατρός παραγγέλλει στον άρρωστο να φροντίζει τον εαυτό του, το ίδιο και ο γιατρός των ψυχών. Είναι μεγάλο και βαρύ το αμάρτημα; Σου χρειάζεται πολλή μετάνοια, εξομολόγηση, πικρά δάκρυα, συνεχής αγρυπνία και διαρκής νηστεία. Είναι ελαφρό το αμάρτημα και υποφερτό; Σου χρειάζεται και πάλι μετάνοια και εξομολόγηση, νηστεία και προσευχή.
Το ίδιο συμβαίνει και με τους υγιείς. Μέσα στον οίκο του Θεού, «που είναι η Εκκλησία του ζώντος Θεού»10, μπορεί να έχεις κάποιο ρόλο.
Ως κυνηγός του Κυρίου να προσέχεις να οδηγήσεις στο Σωτήρα αυτούς που έχουν εξαγριωθεί από την κακία, αφού τους συλλάβεις με το λόγο της αλήθειας .
Ως κτίστης να βλέπεις πώς κτίζεις. Όχι με ξύλα, χόρτο και καλάμια, όχι πάνω στην άμμο, αλλά στην πέτρα που είναι ο Χριστός, ο ακρογωνιαίος λίθος της εκκλησίας.
Ως ποιμένας να φέρνεις πίσω τον πλανημένο άνθρωπο, να επιδένεις τις πληγές, να θεραπεύεις τον άρρωστο.
Ως στρατιώτης να φορέσεις την πανοπλία του Θεού και να εκστρατεύσεις εναντίον των πνευμάτων της πονηρίας, των σαρκικών παθών.
Ως αθλητής να θυμάσαι ότι «κανείς δεν στεφανώνεται εάν δεν αθλήσει νομίμως», όπως αναφέρει ο Απ. Παύλος.
Ο λόγος του Θεού έτσι σε θέλει: όχι τεμπέλη και κοιμισμένο, αλλά νηφάλιο και άγρυπνο φύλακα του εαυτού σου.
4.«Πρόσεχε τον εαυτόν σου»… Σημαίνει να είσαι νηφάλιος, προσεκτικός. Να ζεις την καθημερινή πραγματικότητα με υπομονή, όσο σκληρή κι αν είναι. Ασχολήσου με τα δικά σου πράγματα κι όχι με τα ξένα. Να συγκεντρώνεις την προσοχή σου στην εξέταση του εαυτού σου, γιατί πολλοί « βλέπουν το καρφί που έχει ο διπλανός τους στα μάτια και δεν βλέπουν το δοκάρι που βρίσκεται στα δικά τους τα μάτια». Να μην ασχολείσαι με τους άλλους, εξυψώνοντας τον εαυτό σου και ταπεινώνοντας τους άλλους, όπως ο Φαρισαίος. Να κάνεις αυτοεξέταση μήπως διέπραξες κάποιο αμάρτημα με τον στοχασμό, μήπως στεναχώρησες κάποιον με τη γλώσσα σου, μήπως έκανες κάτι κακό χωρίς να το θέλεις. Κι αν βρεις πολλά αμαρτήματα, τότε πες τα λόγια του τελώνη: ˙«ο Θεός, ιλάσθητί μοι τω αμαρτωλώ».
Διαβάστε ολόκληρη τη μελέτη εδώ
