Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ἡ ἐξουσία γενικὰ φθείρει καὶ διαφθείρει. Χειρότερη ἀπ’ ὅλες ἡ ἀπολυταρχικὴ ἐξουσία καὶ ἰδιαίτερα ἡ βασιλική, ἡ ὁποία σὲ παλιότερες ἐποχές, ἦταν ἑστία διαφθορᾶς καὶ ἠθικῆς καταπτώσεως. Ὑπάρχουν ὅμως καὶ οἱ ἐξαιρέσεις. Στὸ χιλιόχρονο Βυζάντιο, τὴν χριστιανικὴ Ρωμανία, οἱ αὐτοκρατορικοὶ οἶκοι ἀνάδειξαν, πέρα ἀπὸ τὴν ὅποια κατάπτωση καὶ μιὰ πληθώρα ἁγίων ἀνάκτων, ἀνδρῶν καὶ γυναικῶν, οἱ ὁποῖοι λαμπρύνουν τὸ ἁγιολογικὸ στερέωμα τῆς Ἐκκλησία μας. Ἀνάμεσά τους ξεχωρίζει ἡ ἁγία Εὐδοκία, ἡ αὐτοκράτειρα καὶ φιλόσοφος, ἡ ὁποία προσέφερε πολύτιμες ὑπηρεσίες στὸ κράτος, τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸν πολιτισμό.
Γεννήθηκε τὸ 401 στὴν Ἀθήνα καὶ ἦταν κόρη τοῦ ὀνομαστοῦ φιλοσόφου καὶ καθηγητῆ τῆς ρητορικῆς, Λεοντίου. Τὸ ἀρχικὸ ὄνομά της ἦταν Ἀθηναΐς. Τόσο ὁ πατέρας της, ὅσο καὶ ἡ ἴδια ἦταν ἐθνικὴ στὸ θρήσκευμα (εἰδωλολάτρισσα). Ὁ πατέρας της φρόντισε νὰ τῆς δώσει ἀξιόλογη μόρφωση καὶ παιδεία. Σπούδασε φιλοσοφία καὶ φιλολογία. Ἰδιαίτερα μελέτησε τὸν Ὅμηρο, τὸν Λυσία καὶ τὸν Δημοσθένη. Σπούδασε ἐπίσης ἀστρονομία καὶ γεωμετρία. Κυρίως ἀσχολήθηκε μὲ τὴν νεοπλατωνικὴ φιλοσοφία, ἡ ὁποία μεσουρανοῦσε τὴν ἐποχὴ ἐκείνη. Ἡ ἴδια ἦταν στολισμένη μὲ εὐγένεια αἰσθημάτων καὶ ψυχικὸ μεγαλεῖο. Ἐπίσης διέθετε σπάνια σωματικὴ ὀμορφιά.
Ὅταν ἔγινε 20 ἐτῶν, πέθανε ὁ πατέρας της καὶ τότε τὰ ἀδέλφια της προσπάθησαν νὰ τῆς ἁρπάξουν τὸ μερίδιό της ἀπὸ τὴν μεγάλη πατρική τους περιουσία. Φαίνεται πὼς δὲν μπόρεσε νὰ δικαιωθεῖ ἀπὸ τὰ ἀθηναϊκὰ δικαστήρια καὶ γι’ αὐτὸ κατέφυγε στὴ Βασιλεύουσα, περὶ τὸ 420 ἢ τὸ 421. Ζήτησε ἀκρόαση ἀπὸ τὴν Αὐγούστα Πουλχερία (μετέπειτα ἁγία τῆς Ἐκκλησίας μας), ἡ ὁποία ἐπιτρόπευε τὸν ἀνήλικο ἀδελφὸ τῆς Θεοδόσιο Β’ (408-450). Ἡ καλοσυνάτη καὶ ταπεινὴ βασίλισσα δέχτηκε τὴν Ἀθηναΐδα καὶ ἄκουσε τὸ πρόβλημά της καὶ τῆς ὑποσχέθηκε λύση.
Ἀλλὰ τὴν ἐποχὴ ἐκείνη ἡ Πουλχερία ἀναζητοῦσε τὴν κατάλληλη σύζυγο γιὰ τὸν ἀδελφό της. Διεῖδε στὸ πρόσωπο τῆς ὡραιότατης, εὐφυοῦς καὶ καλλιεργημένης Ἀθηναΐδας τὴν ἰδανικὴ σύζυγο γιὰ τὸ Θεοδόσιο καὶ μιὰ ἱκανὴ βασίλισσα γιὰ τὸ κράτος. Τῆς πρότεινε καὶ ἐκείνη δέχτηκε. Ἀλλὰ ὑπῆρχε ἕνα σοβαρὸ ἐμπόδιο, ἔπρεπε νὰ βαπτισθεῖ καὶ νὰ γίνει χριστιανή.
Ἡ Ἀθηναΐδα δέχτηκε, κατηχήθηκε καὶ βαπτίστηκε, παίρνοντας τὸ ὄνομα Εὐδοκία. Τὸ 421 ἔγινε ὁ γάμος της μὲ τὸ Θεοδόσιο καὶ ἕνα χρόνο ἀργότερα, τὸ 422 ὀνομάστηκε Αὐγούστα, ἀφοῦ γέννησε τὴν πρώτη της κόρη, τὴν Εὐδοξία.
Ὅπως εἶναι γνωστὸ ἀπὸ τὴν ἱστορία, ὁ Θεοδόσιος εἶχε περιορισμένες διοικητικὲς ἱκανότητες καὶ ἀσθενῆ χαρακτῆρα. Ἔτσι, στὴν οὐσία, τὴν ἐξουσία εἶχαν στὰ χέρια τους οἱ δυναμικὲς γυναῖκες, ἡ ἀδελφή του Πουλχερία καὶ ἡ σύζυγός του Εὐδοκία. Ἡ μὲν Πουλχερία εἶχε ἐπωμισθεῖ μὲ τὰ διοικητικά, ἡ δὲ Εὐδοξία μὲ τὰ πνευματικά.
Ἡ Εὐδοκία ἦταν φορέας τῆς ἑλληνικῆς παιδείας καὶ τοῦ πολιτισμοῦ. Σκέφτηκε λοιπὸν νὰ μεταλαμπαδεύσει τὸν ἑλληνικὸ πολιτισμὸ καὶ τὰ γράμματα ἀπὸ τὴν Ἀθήνα στὴν Κωνσταντινούπολη, τὸ κέντρο τοῦ τότε κόσμου. Νὰ ἀναδείξει τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα ὡς ἐπίσημη γλῶσσα τῆς διοίκησης, τῆς παιδείας καὶ τῆς δικαιοσύνης. Νὰ ἱδρύσει ἐκπαιδευτικὰ ἱδρύματα, ὅπου θὰ διδάσκονται οἱ ἐπιστῆμες καὶ θὰ καλλιεργεῖται ἡ φιλοσοφία καὶ οἱ καλὲς τέχνες. Ἄλλωστε ἡ εὐφυὴς ἐκείνη γυναῖκα ἔβλεπε πὼς ἡ ἄλλοτε λαμπρὰ κοιτίδα τοῦ πολιτισμοῦ καὶ τῆς παιδείας, ἡ Ἀθήνα παρήκμαζε ραγδαία καὶ ἔπρεπε ἡ πολιτισμική της κληρονομία νὰ μεταφερθεῖ ἀλλοῦ, στὸ κέντρο τῆς ἀπέραντης αὐτοκρατορίας, στὴν Βασιλεύουσα, ὅπου θὰ εἶχε, καὶ ὅπως εἶχε, τὴν ἀρωγὴ τοῦ κράτους.
Ἔτσι στὰ 425 ἵδρυσε στὴν Κωνσταντινούπολη τὸ περίφημο Πανδιδακτήριο, ὅπου διδάσκονταν ὅλες οἱ ἐπιστῆμες τῆς ἐποχῆς. Καθιερώθηκε ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα, ὡς γλῶσσα διδασκαλίας καὶ χωρίστηκε τὸ πρόγραμμα σπουδῶν σὲ δεκαπέντε ἕδρες γιὰ τὴν σπουδὴ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσας καὶ φιλολογίας, δεκατρεῖς γιὰ τὴν σπουδὴ τῆς λατινικῆς γλώσσας καὶ φιλολογίας καὶ μιὰ ἕδρα φιλοσοφίας. Εἶναι τὸ πρῶτο πανεπιστήμιο τῆς ἱστορίας στὸν κόσμο.
Ἐπίσης κατόρθωσε καὶ παραμέρισε τὴν λατινικὴ γλῶσσα καὶ προώθησε τὴν ἑλληνικὴ στὴ δικαιοσύνη. Ἀκόμα προώθησε τὴν ἑλληνικὴ καὶ στὴ διοίκηση. Στὶς μέρες της ἄρχισαν νὰ καταγράφονται οἱ νομικὲς διατάξεις στὰ ἑλληνικά, ὅπως καὶ οἱ πράξεις τῆς διοίκησης.
Ἡ πρώην παγανίστρια Εὐδοκία εἶδε τὴ μεγάλη ἀξία τῆς χριστιανικῆς πίστεως, συγκρίνοντάς την μὲ τὴν παχυλὴ εἰδωλολατρία, ἡ ὁποία ἀκόμη εἶχε κάποιες ἀντιστάσεις, λίγο πρὶν τὴν πλήρη κατάρρευσή της. Γι’ αὐτὸ καὶ ὑποστήριξε τὴν Ἐκκλησία στὸ ἱεραποστολικό της ἔργο. Ἡ ἴδια ζοῦσε μὲ πίστη καὶ εὐλάβεια καὶ δὲν τὴν ἄγγιξε ἡ διαφθορά των παλατιανών.
Τὸ 437 πάντρεψε τὴν κόρη της Εὐδοξία μὲ τὸν αὐτοκράτορα τῆς Δύσεως Οὐαλεντιανὸ Γ’ (419-455). Κατόπιν ἀποφάσισε νὰ πραγματοποιήσει τὸ ὄνειρό της, νὰ πάει στοῦς Ἁγίους Τόπους νὰ προσκυνήσει τὰ ἐκεῖ Ἱερὰ Προσκυνήματα. Ἔμεινε δύο χρόνια, προσευχόμενη καὶ κτίζοντας καὶ ἀνακαινίζοντας σπουδαῖα ἔργα. Τὸ 439, ἐπιστρέφοντας, πέρασε ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια, ὅπου ἐξέφρασε τὴν περηφάνια της γιὰ τὴν ἑλληνική της καταγωγή. Μάλιστα ἔπεισε τὸν αὐτοκράτορα νὰ ἀνεγείρει διάφορα κοινωφελῆ ἔργα στὴ μεγάλη πόλη.
Στὰ τέλη τοῦ 439 ἐπέστρεψε στὴν Κωνσταντινούπολη. Μὲ δική της πρωτοβουλία ἀνέβηκε στὸ ἀξίωμα τοῦ ὑπάρχου ὁ ἔπαρχος Κῦρος. Αὐτὸ ὅμως δὲν ἄρεσε στὸν ἀντίζηλό του εὐνοῦχο Χρυσάφιο. Ὁ πανοῦργος αὐτὸς ἄνθρωπος ἔπεισε καὶ ἔστρεψε τὸ Θεοδόσιο ἐνάντια στὴν Εὐδοκία. Γιὰ νὰ διαρρήξει τὶς σχέσεις της μὲ τὸ Θεοδόσιο, τὴν συκοφάντησε ὅτι δῆθεν διατηροῦσε ἐρωτικὴ σχέση μὲ τὸν παλατιανὸ ἀξιωματοῦχο Παυλίνο.
Δυστυχῶς ὁ Θεοδόσιος πίστεψε τὶς συκοφαντίες, διέταξε τὴ θανάτωση τοῦ Παυλίνου καὶ ἔριξε σὲ δυσμένεια τὴν Εὐδοκία. Ἐπίσης στράφηκε ἐναντίον της καὶ ἡ Πουλχερία.
Μετὰ ἀπὸ αὐτὴ τὴν κατάσταση, κατάλαβε ὅτι ἡ παραμονή της στὴν Βασιλεύουσα ἦταν ἀδύνατη. Γι’ αὐτό, τὸ 443, ἀποφάσισε νὰ φύγει καὶ πάλι γιὰ τοὺς Ἁγίους Τόπους. Παρέμεινε ἐκεῖ ὡς τὸ θάνατό της. Δὲν ἐπέστρεψε ποτὲ στὴν Κωνσταντινούπολη, οὔτε μετὰ τὸ θάνατο τοῦ Θεοδοσίου (450). Ἐπιδόθηκε στὴν προσευχή, τὴ νηστεία καὶ τὴν πνευματικὴ περισυλλογή. Ἀνήγειρε μὲ δικά της χρήματα ναούς, Μονὲς καὶ πολλὰ φιλανθρωπικὰ ἱδρύματα. Ἀφιερώθηκε στὴν ἀνάγνωση τῶν Γραφῶν καὶ τῶν πατερικῶν κειμένων. Συναναστράφηκε μὲ ἁγίους καὶ ἀσκητές. Ὅμως, χωρὶς νὰ τὸ συνειδητοποιήσει, παρασύρθηκε προσωρινὰ ἀπὸ κάποιους μονοφυσιτικοὺς κύκλους. Ἀλλὰ μὲ τὴ βοήθεια δύο ἐπιφανῶν μοναχῶν, τοῦ Συμεῶν Στυλίτου καὶ τοῦ Μεγάλου Ἐνθυμίου μεταστράφηκε στὴν Ὀρθοδοξία. Κοιμήθηκε εἰρηνικὰ τὸ 460.
Ἡ Εὐδοκία συνέγραψε πολλὰ καὶ ἀξιόλογα ἔργα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα τὰ περισσότερα δυστυχῶς δὲν διασώθηκαν. Ἀπὸ τὰ σωζόμενα ξεχωρίζουν ὑπέροχοι στίχοι στὴ νίκη τοῦ Θεοδοσίου Β’ ἐναντίον τῶν Περσῶν, παράφραση τῆς Ὀκτατεύχου καὶ τῶν προφητῶν Ζαχαρία καὶ Δανιήλ, καθὼς καὶ τρία βιβλία τοῦ ἁγίου Κυπριανοῦ Ἀντιοχείας (πρώην μάγου) σὲ ἔμμετρους ὁμηρικοὺς στίχους.
Ἡ μνήμη της τιμᾶται στὶς 13 Αὐγούστου.
ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
13 Αὐγούστου 2025 ἑορτάζουν:
Ἀπόδοση τῆς ἑορτῆς τῆς Μεταμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ
Ἀνακομιδὴ καὶ Μετάθεση Ἱεροῦ Λειψάνου τοῦ Ὁσίου Μαξίμου τοῦ Ὁμολογητῆ
Ἁγία Εὐδοκία ἡ βασίλισσα
Ὅσιος Δωρόθεος
Ὅσιος Δοσίθεος ὁ ὑποτακτικὸς τοῦ Ὁσίου Δωροθέου
Ὅσιος Σέριδος ἡγούμενος τῆς Μονῆς στὴ Γάζα
Ἁγία Εἰρήνη ἡ βασιλίσσα, τῆς διὰ τοῦ ἁγίου καὶ ἀγγελικοῦ σχήματος μετονομασθείσης Ξένης Mοναχής
Ἅγιος Κορωνάτος
Ἀνακομιδὴ Ἱερῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγίου Μάξιμου τῆς Μόσχας
Ἅγιος Τύχων Ἐπίσκοπος Ζαντόνσκ
Συντάκτης
