Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ἡ γυναῖκα καταξιώθηκε, γιὰ πρώτη φορά, στὸν Χριστιανισμὸ καὶ ἀναδείχτηκε ὡς ἰσότιμο, μὲ τὸν ἄνδρα, ἀνθρώπινο πρόσωπο. Τρανὴ ἀπόδειξη ἡ ἀνάδειξη μυριάδων ἁγίων γυναικῶν, οἱ ὁποῖες συναγωνίστηκαν ἐπάξια τοὺς ἄνδρες ἁγίους σὲ ἁγιότητα καὶ ἀξιοσύνη. Μιὰ ἀπὸ αὐτὲς ὑπῆρξε ἡ ἁγία Κασσιανή, ἡ λόγια μοναχή, ἡ φημισμένη ποιήτρια καὶ ὑμνογράφος τοῦ Βυζαντίου.
Τὸ ὄνομά της ἀπαντᾶται ὡς Κασσιανὴ ἢ Κάσ(σ)ία, ἢ Εἰκασία, ἢ Ἰκασία. Γεννήθηκε περὶ τὸ 805 – 810 στὴν Κωνσταντινούπολη ἀπὸ οἰκογένεια ἐπιφανῶν φεουδαρχῶν. Ὁ πατέρας της ἦταν ἐξέχον μέλος τῆς αὐτοκρατορικῆς αὐλῆς καὶ εἶχε τὸν τίτλο του Κανδιδάτου. Οἱ γονεῖς της φρόντισαν νὰ τῆς παράσχουν λαμπρὲς σπουδές. Ἡ ὑψηλή της μόρφωση, ἡ σπάνια ὀμορφιᾶ της καὶ τὰ σωματικὰ καὶ ψυχικά της χαρίσματα, τὴν ἀνέδειξαν ὡς μιὰ ἀπὸ τὶς πλέον χαρισματικὲς κοπέλες τοῦ Βυζαντίου καὶ περιζήτητη νύφη γιὰ τοὺς εὐγενεῖς νέους της Βασιλεύουσας. Οἱ βιογράφοι της Συμεῶν ὁ Μεταφραστής, Γεώργιος Ἁμαρτωλὸς καὶ Λέων ὁ Γραμματικός, ἀναφέρουν πὼς ὑπῆρξε ὑποψήφια νύφη τοῦ αὐτοκράτορα Θεόφιλου (829-842). Σύμφωνα μὲ τὸ χρονικό, ἡ μητέρα τοῦ Θεόφιλου Εὐφροσύνη ὀργάνωσε τελετὴ ἐπιλογῆς νύφης γιὰ τὸν αὐτοκράτορα στὸ παλάτι, στὴν ὁποία πῆρε μέρος καὶ ἡ ὄμορφη καὶ καλλιεργημένη ἀρχοντοπούλα Κασσιανή. Τὸ γεγονὸς αὐτὸ τοποθετεῖται ἀνάμεσα στὰ ἔτη 821 – 830.
Σύμφωνα μὲ τὸ τελετουργικό, περνοῦσαν μπροστὰ ἀπὸ τὸν αὐτοκράτορα οἱ ὑποψήφιες νύφες καὶ ὁ αὐτοκράτορας ἐξέταζε τὴν ἐξωτερική τους ἐμφάνιση καὶ τὴν πνευματική τους καλλιέργεια. Ὅταν κατέληγε, ἔδινε ἕνα χρυσὸ μῆλο στὴν ὑποψήφια τῆς ἀρεσκείας του.
Ὅταν ἦρθε ἡ σειρὰ τὴ Κασσιανὴς νὰ περάσει μπροστὰ ἀπὸ τὸν Θεόφιλο, ἐκεῖνος ἔμεινε ἔκθαμβος ἀπὸ τὴν σωματική της ὀμορφιὰ καὶ θέλησε νὰ δοκιμάσει καὶ τὴν πνευματική της καλλιέργεια καὶ τὸ ἦθος της. Τῆς ἀπεύθυνε τὸ ἑξῆς: «Ὡς ἄρα διὰ γυναικὸς ἐρρύη τὰ φαῦλα» δηλαδή: «ἀπὸ μία γυναῖκα ἔχουν προέλθει οἱ συμφορὲς στὴν ἀνθρωπότητα», ἐννοῶντας τὴν παρακοὴ τῆς Εὖας. Τότε ἡ Κασσιανὴ τοῦ ἀποκρίθηκε μὲ στόμφο: «Ἀλλὰ καὶ διὰ γυναικὸς πηγάζει τα κρείττω», δηλαδὴ «ὅμως καὶ ἀπὸ μιὰ ἄλλη γυναῖκα πηγάζουν οἱ εὐλογίες γιὰ τὴν ἀνθρωπότητα», ἐννοῶντας τὸ ρόλο τῆς Θεοτόκου στὴ σωτηρία τοῦ ἀνθρωπίνου γένους.
Ὁ διάλογος αὐτὸς καὶ ὁ σπάνιος αὐθορμητισμός της Κασσιανῆς πλήγωσε προφανῶς τὸν ἐγωισμὸ καὶ τὴν ὑπεροψία του Θεόφιλου. Περισσότερο ὅμως τὸν θορύβησε ἡ διαφαινόμενη δυναμικότητά της. Γι’ αὐτὸ τὴν ἀπέρριψε καὶ ἐπέλεξε ὡς σύζυγό του τὴν σεμνὴ ἀρχοντοπούλα Θεοδώρα ἀπὸ τὴν Παφλαγονία.
Πολλοὶ μελετητὲς θεωροῦν τὸ γεγονὸς αὐτὸ ἀνύπαρκτο, ὑποστηρίζοντας ὅτι τὸ δημιούργησαν οἱ ὑποστηρικτὲς τῶν Ἱερῶν Εἰκόνων, προκειμένω νὰ μειώσουν τὸν εἰκονομάχο Θεόφιλο καὶ νὰ ἐξυψώσουν τὴν Θεοδώρα, ἡ ὁποία ἀναστήλωσε ὁριστικὰ τὶς Ἱερὲς Εἰκόνες τὸ 843 καὶ ἔβαλε τέλος στὴν ἑκατονταετῆ εἰκονομαχικὴ διαμάχη.
Μετὰ ἀπὸ λίγο καιρὸ ἡ Κασσιανὴ ἐπέλεξε τὴ μοναχικὴ ζωή. Στὰ 843 ἵδρυσε δικό της κοινόβιο στὰ περίχωρα, δυτικὰ τῆς Κωνσταντινουπόλεως, ἔξω ἀπὸ τὰ δυτικὰ τείχη, ὅπου ἔγινε ἡγουμένη.
Κάποιοι ἐρευνητὲς ὑποστηρίζουν ὅτι ἡ ἀπόφασή της νὰ γίνει μοναχὴ ἦταν ἀποτέλεσμα τοῦ πληγωμένου ἐγωισμοῦ της γιὰ τὴν μὴ ἐπιλογή της ὡς σύζυγος τοῦ αὐτοκράτορα. Ὅμως αὐτὸ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ἀλήθεια. Ἡ ὑπέροχη ἐκείνη κόρη ἦταν ἀδύνατον νὰ κανονίζει τὴ ζωή της μὲ τέτοια εὐτελῆ πάθη. Μιὰ ἐπιστολὴ τοῦ ἁγίου Θεοδώρου Στουδίτου ἔρχεται νὰ ἐπιβεβαιώσει ὅτι ἡ ἐπιλογή της νὰ γίνει μοναχὴ ἦταν συνειδητὴ καὶ ἀπαλλαγμένη ἀπὸ φτηνὰ ἐγωιστικὰ κίνητρα. Μάλιστα εἶναι γνωστὸ ὅτι ἡ Μονή της Κασσιανῆς εἶχε πνευματικοὺς δεσμοὺς μὲ τὴν περίφημη Μονὴ Στουδίου καὶ ὁ ἅγιος Θεόδωρος τὴ γνώριζε καλά. Ἄλλωστε ἡ Κασσιανὴ ἀποφάσισε νὰ μονάσει ὑπερασπίζοντας τὴν Κυρία Θεοτόκο, μὲ τὴν αὐθόρμητη καὶ σοφὴ ἀπόκρισή της στὸν αὐτοκράτορα.
Ἐκεῖ ἀσχολήθηκε μὲ τὴν πνευματική της τελείωση. Μὲ προσευχὴ νηστεία, ἀγρυπνία καὶ τὸν ἀγῶνα της κατὰ τῶν παθῶν της ἀνῆλθε σὲ ἀνώτερα πνευματικὰ ἐπίπεδα. Ταυτόχρονα μὲ τὸν πνευματικό της ἀγῶνα καλλιεργοῦσε καὶ τὴ μεγάλη της ἀγάπη γιὰ τὴν ἐκκλησιαστικὴ ποίηση, ὥστε ἀναδείχτηκε ὡς μιὰ ἀπὸ τὶς μεγαλύτερες ποιητικὲς καὶ ὑμνογραφικὲς φυσιογνωμίες τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῆς παγκοσμίου λογοτεχνίας.
Δυστυχῶς οἱ πληροφορίες μας εἶναι σχεδὸν ἀνύπαρκτες γιὰ τὴν κατοπινὴ ζωή της καὶ μόνο ἀπὸ τὰ ποιήματά της παίρνουμε κάποιες πληροφορίες. Λέγεται ὅτι ταξίδεψε στὰ τέλη τῆς ζωῆς της ὡς τὴ Ρώμη καὶ τὴν Κρήτη καὶ τὴ Κάσο, ὅπου κοιμήθηκε εἰρηνικὰ τὸ 890. Ἡ Ἐκκλησία μας ἐκτιμῶντας τὴν ἁγία ζωή της καὶ τὴν ἀνεκτίμητη προσφορά της στὴν ὑμνογραφία της, τὴν κατέταξε στοὺς ἁγίους καὶ ὅρισε νὰ ἑορτάζεται ἡ μνήμη της στὶς 7 Σεπτεμβρίου.
Στὴν ἁγία Κασσιανὴ ἀποδίδονται ἀρκετοὶ ὕμνοι τῆς Ἐκκλησίας μας. Ξεχωρίζουμε τὸ τετραώδιο τοῦ περίφημου κανόνα τοῦ Μεγάλου Σαββάτου. Τῆς ἀποδίδονται ἐπίσης 21 Στιχηρὰ Ἰδιόμελα, σὲ Δεσποτικές, Θεομητορικὲς καὶ ἑορτὲς Ἁγίων. Συνέγραψε ἐπίσης μιὰ σειρὰ ἀπὸ 789 θαυμαστὰ ἐπιγράμματα, μὲ τὸν χαρακτηρισμὸ «Γνῶμαι», σὲ βυζαντινὸ 12σύλλαβο ρυθμό. Σ’ αὐτὰ περιγράφονται καὶ στιγματίζονται ἀνθρώπινα πάθη, ὅπως ἡ φιλαργυρία, τὸ ψεῦδος, ἡ ἀπάτη κ.α. καὶ ἐξαίρονται ἀνθρώπινες ἀρετὲς καὶ δεξιότητες, ὅπως ἡ ἀγάπη, ἡ φιλία, ἡ ἐξυπνάδα, ἡ σύνεση κλπ.
Ὅμως ἡ ἁγία Κασσιανὴ εἶναι γνωστὴ κυρίως γιὰ τὸ θαυμάσιο ὁμώνυμο τροπάριό της, «Κύριε ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή». Τὸ ἐξαίσιο δοξαστικό των ἀποστίχων τοῦ ὄρθρου τῆς Μεγάλης Τετάρτης, τὸ ὁποῖο ψάλλεται τὸ βράδυ τῆς Μεγάλης Τρίτης. Σὲ αὐτὸ κάνει λόγο, σὲ πρῶτο ἑνικὸ πρόσωπο, γιὰ τὴν ἁμαρτωλὴ γυναῖκα, ἡ ὁποία, ἀφοῦ μετανόησε, ἔνιψε τὰ πόδια τοῦ Χριστοῦ μὲ ἀκριβὰ μύρα, τὰ ἔπλυνε μὲ τὰ δάκρυά της καὶ τὰ σκούπισε μὲ τὰ μαλλιά της. Πρόκειται γιὰ σπάνια μεγαλοφυῆ ποιητικὴ σύνθεση, ἕνα ἀληθινὸ ἀριστούργημα λόγου, ὑψηλῆς θεολογίας καὶ σοφίας, τὸ ὁποῖο ἐντάσσεται στὰ σπουδαιότερα ποιήματα ὅλων τῶν ἐποχῶν. Ἐπειδὴ ἡ ἁγία ποιήτρια μεταχειρίζεται πρῶτο ἑνικὸ πρόσωπο στὸν ὕμνο, κάποιοι ἀμαθεῖς, χαρακτήρισαν τὴν ἴδια ὡς ἁμαρτωλὴ καὶ γι’ αὐτὸ εἶναι παρεξηγημένη, μὴ ἔχοντας αὐτὸ σχέση μὲ τὴν ἀλήθεια.

Τὸ Τροπάριο τῆς Κασσιανῆς
Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα Γυνή,
τὴν σὴν αἰσθομένη Θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,
ὀδυρομένη μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.
Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νὺξ μοι, ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,
ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος, ἔρως τῆς ἁμαρτίας.
Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,
ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ·
κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,
ὁ κλίνας τοὺς Οὐρανούς, τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει·
καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,
ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν, τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις·
ὧν ἐν τῷ Παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,
κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.
Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους,
τίς ἐξιχνιάσει ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;
Μὴ με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
7 Σεπτεμβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Προεόρτια τῆς Γέννησης τῆς Δεσποίνης ἡμῶν Θεοτόκου καὶ Ἀειπαρθένου Μαρίας
Ἅγιος Σώζων
Ὁσία Κασσιανὴ ἡ Ὑμνογράφος
Ἅγιοι Εὔοδος καὶ Ὀνησιφόρος οἱ Ἀπόστολοι
Ἅγιος Εὐψύχιος
Ὅσιος Πέτρος ἡγούμενος τῆς Μονῆς τοῦ Σωτῆρος της ἐπικαλούμενης τοῦ Βαθέος Ρύακος
Ὅσιος Λουκᾶς ἀπὸ τὴν ἐπαρχία Λυκαόνων
Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Θαυματουργός
Ἀρχιεπίσκοπος Νοβογορδίας
Ὅσιος Σεραπίων τοῦ Πσκώφ
Ἅγιος Σώζων ὁ Κύπριος
Συντάκτης