Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ὁρισμένοι ἀπὸ τοὺς ἁγίους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας ἔλαβαν τὸν τίτλο τοῦ Οἰκουμενικοῦ Διδασκάλου, διότι ἡ προσφορά τους σὲ Αὐτὴ ὑπῆρξε καθοριστικὴ γιὰ τὴν διατύπωση τῆς διδασκαλίας Της. Ἡ δράση τους ξεπέρασε τὰ στενὰ γεωγραφικὰ ὅρια καὶ τὴν ἐποχή, ποὺ ἔζησαν καὶ ἔδρασαν, ἐπιδρῶντας καταλυτικὰ στὴν διαμόρφωση τῆς οἰκουμενικῆς διαστάσεως τῆς Ἐκκλησίας. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς μεγάλους Πατέρες καὶ οἰκουμενικοὺς διδασκάλους ὑπῆρξε καὶ ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος, ἐπίσκοπος Λουγδούνου.
Καταγόταν ἀπὸ τὴν εὐρύτερη περιοχὴ τῆς Σμύρνης τῆς Μ. Ἀσίας. Ὁ χρόνος γέννησής του δὲν εἶναι γνωστὸς μὲ ἀκρίβεια. Τὸ ὅτι ὑπῆρξε μαθητὴς τοῦ ἁγίου Πολυκάρπου Σμύρνης (+167), εἰκάζεται ὅτι γεννήθηκε περὶ τὸ 130 ἀπὸ χριστιανοὺς γονεῖς. Σύμφωνα μὲ μαρτυρία τοῦ ἁγίου Ἱερωνύμου ὑπῆρξε μαθητὴς καὶ τοῦ σημαντικοῦ Ἀποστολικοῦ Πατέρα Παπία, ἐπισκόπου Ἰεραπόλεως. Φαίνεται ὅτι ἔλαβε σπουδαῖα θεολογικὴ καὶ θύραθεν παιδεία. Εἶναι βεβαιωμένο ὅτι σπούδασε τὴν δεύτερη σοφιστική, ὡς ρητορικὴ τέχνη. Κοντὰ σὲ σπουδαίους θεολόγους καὶ ποιμένες διδάχτηκε καὶ παρέλαβε τὴν γνήσια ἀποστολικὴ παράδοση, ἡ ὁποία διέκρινε τοὺς ἐπισκόπους τῆς Ἀσίας.
Περὶ τὸ 160 μετακόμισε στὴ Ρώμη, ὅπου γνωρίστηκε μὲ τὸν ἅγιο Ἰουστῖνο. Ἐκεῖ ὁ Χριστιανὸς Φιλόσοφος λειτουργοῦσε θεολογικὴ καὶ φιλοσοφικὴ σχολή. Φαίνεται πὼς ὁ Εἰρηναῖος μαθήτευσε στὴν φημισμένη σχολὴ τοῦ Ἰουστίνου καὶ συμπλήρωσε τὶς θεολογικὲς καὶ φιλοσοφικές του γνώσεις. Αὐτὸ ἀποδεικνύεται ἀπὸ τὸν ἀπολογητικὸ τρόπο ποὺ ἀντιμετωπίζει τὶς αἱρέσεις στὸ ἔργο του, διότι μοιάζει μὲ τὴν ἀπολογητικὴ τοῦ Ἰουστίνου.
Ἡ παραμονή του στὴ Ρώμη του ἔδωσε τὴν εὐκαιρία νὰ γνωριστεῖ μὲ πολλοὺς ὁμολογητὲς τῆς ἐκεῖ ἀκμάζουσας ἐκκλησίας.
Περὶ τὸ 170 ἀναχώρησε γιὰ τὴν μεγάλη πόλη Λούγδουνο (Λυῶν) τῆς νοτίου Γαλλίας, ὅπου ἐγκαταστάθηκε μόνιμα. Ἡ μετάβασή του ἐκεῖ δὲν ἦταν τυχαία, διότι ἡ Γαλατία εἶχε καταστεῖ τόπος μετανάστευσης μεγάλου ἑλληνόφωνου χριστιανικοῦ στοιχείου Μικρασιατῶν, ἐξ αἰτίας τῶν σκληρῶν διωγμῶν, οἱ ὁποῖοι ἦταν συχνοὶ στὴν Μ. Ἀσία. Σύμφωνα μὲ μαρτυρία τοῦ Γρηγορίου Τουρώνης εἶχε σταλεῖ στὴν Λυῶν ἀπὸ τὸν ἅγιο Πολύκαρπο Σμύρνης γιὰ νὰ ὑπηρετήσει πνευματικὰ τοὺς Μικρασιᾶτες πρόσφυγες. Αὐτὸ βεβαιώνει καὶ ἡ πληροφορία ὅτι μὲ τὴν ἄφιξή του, χειροτονήθηκε πρεσβύτερος. Σύμφωνα μὲ ἄλλη μαρτυρία, ἔγινε ἐνθουσιωδῶς δεκτὸς ἀπὸ ὁμάδα προσφύγων Φρυγῶν Χριστιανῶν, οἱ ὁποῖοι ὅμως ἔκλειναν πρὸς τὴν αἵρεση τοῦ Μοντανισμοῦ. Μάλιστα κάποιοι ἀπὸ τοὺς «προφῆτες» τῆς ὁμάδας, «ἐπαγγέλονταν» τὴν Δευτέρα Παρουσία τοῦ Χριστοῦ, ὅτι θὰ γινόταν στὴ Λυῶν, ὅπου θὰ ἐγκαθιδρύονταν ἡ ἐπίγεια χιλιετὴς βασιλεία Του, ὅπως πίστευαν οἱ μοντανιστές. Ἀλλὰ δὲ γνώριζαν πὼς ὁ ὀρθόδοξος Εἰρηναῖος βρισκόταν στὴ Λυῶν, ὡς ἀπεσταλμένος τοῦ πάπα Ἐλεύθερου γιὰ νὰ ἀγωνιστεῖ κατὰ τῆς αἱρέσεως αὐτῆς, ἡ ὁποία εἶχε πάρει ἀνησυχητικὲς διαστάσεις στὴν περιοχὴ καὶ τὴν ὁποία εἶχαν φέρει οἱ μετανάστες Φρύγες ἀπὸ τὴ Μ. Ἀσία, τὴν κοιτίδα της. Ὁ πάπας Ἐλεύθερος ἀποζητοῦσε τὴν ριζικὴ ἀντιμετώπιση τῆς αἱρέσεως καὶ θεώρησε πὼς ὁ Εἰρηναῖος ἦταν τὸ κατάλληλο πρόσωπο.
Τὸ 177 ὑπέστη μαρτυρικὸ θάνατο ὁ ἐπίσκοπος τῆς Λυῶνος Ποθεινός, μαζὶ μὲ πολλοὺς ἄλλους Χριστιανοὺς τῆς περιοχῆς, ὅταν ὁ Εἰρηναῖος ἔλειπε στὴ Ρώμη, καλεσμένος τοῦ πάπα Ἐλεύθερου, γιὰ τὴν ὀργάνωση τῆς αἱρέσεως τοῦ Μοντανισμοῦ. Ὅταν ἐπέστρεψε στὴ Λυῶν, ὁ λαὸς τὸν ἐξέλεξε ἐπίσκοπο στὴ θέση τοῦ Μάρτυρα Ποθεινοῦ. Ὁ Εἰρηναῖος ἄρχισε ἕνα τιτάνιο ἔργο διοργάνωσης τῆς τοπικῆς ἐκκλησίας, ἱεραποστολῆς καὶ καταπολέμησης τῶν αἱρέσεων. Ἐκείνη τὴν ἐποχὴ ἦταν σὲ πλήρη ἐξέλιξη ἕνας ἀπὸ τοὺς πλέον φοβεροὺς διωγμοὺς κατὰ τῶν Χριστιανῶν, τὸν ὁποῖο εἶχε κηρύξει μὲ διάταγμά του ὁ αὐτοκράτορας Μᾶρκος Αὐρήλιος (161-180). Ἡ φιλοσοφική του ἰδιότητα (ἦταν στωικὸς φιλόσοφος) δὲν τὸν ἐμπόδισε νὰ διατάξει ἕναν ἀπὸ τοὺς πλέον φονικοὺς διωγμοὺς κατὰ τῶν ἀδίκως διωκομένων Χριστιανῶν. Παρ’ ὅλες τὶς διώξεις ὁ Εἰρηναῖος ἄσκησε ἕνα ἀξιοθαύμαστο ἔργο. Διοργάνωσε ἕνα σπουδαῖο ἱεραποστολικὸ δίκτυο στοὺς ἑλληνόφωνους, λατινόφωνους καὶ Κέλτες κατοίκους τῆς Εὐρώπης. Καταπολέμησε τὶς αἱρέσεις, οἱ ὁποῖες πληθύνονταν στὴν Ἐκκλησία. Στόχος του ἡ χειρότερη καὶ πιὸ ἐπικίνδυνη αἵρεση: ὁ Γνωστικισμός. Ἐπρόκειτο γιὰ ἕνα θρησκειοφιλοσοφικὸ κίνημα, τὸ ὁποῖο διέστρεφε σὲ ἀπόλυτο βαθμὸ τὴν διδασκαλία τῆς Ἐκκλησίας καὶ καλλιεργοῦσε ἕναν ἀπίστευτα νοσηρὸ μυστικισμό.
Εἶναι ὁ πρῶτος μεγάλος ἐκκλησιαστικὸς ἄνδρας καὶ θεολόγος, ὁ ὁποῖος κατάφερε νὰ θέσει στὸ περιθώριο τὸν Γνωστικισμὸ καὶ νὰ τὸν ἐκμηδενίσει!
Ὁ Εἰρηναῖος κλήθηκε νὰ ἀντιμετωπίσει καὶ ἕνα ἄλλο μεγάλο πρόβλημα, τὸ ὁποῖο ταλαιπώρησε σοβαρὰ τὴν Ἐκκλησία τὸ δεύτερο μισὸ τοῦ 3ου μ. Χ. αἰῶνα. Τὴν ἔριδα γιὰ τὸν ἑορτασμὸ τοῦ Πάσχα, ἡ ὁποία εἶχε διχάσει τὴν Ἐκκλησία. Εἶχε ἐπικρατήσει ἡ συνήθεια στοὺς Χριστιανοὺς τῆς Μ. Ἀσίας νὰ ἑορτάζουν τὸ Πάσχα μαζὶ μὲ τοὺς Ἑβραίους στὶς 14 τοῦ ἑβραϊκοῦ μῆνα Νισάν, σὲ ἀντίθεση μὲ τοὺς δυτικούς, οἱ ὁποῖοι τὸ ἑόρταζαν τὴν πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὴν ἐαρινὴ ἰσημερία. Ὁ Εἰρηναῖος στάθηκε διαλλακτικός, νουθετῶντας τὸν ὀργίλο πάπα Ρώμης Βίκτωρα, ὁ ὁποῖος σκόπευε νὰ δημιουργήσει σχίσμα στὴν Ἐκκλησία. Κλήθηκε ἐπίσης νὰ ἀντιμετωπίσει καὶ τὸ πρόβλημα τῶν μετανοούντων, καθότι ἐπικρατοῦσαν τάσεις ἀκραῖες στὴν Ἐκκλησία, γιὰ ὅσους ἤθελαν νὰ ἐπιστρέψουν σ’ Αὐτή.
Ὁ ἅγιος Εἰρηναῖος ὑπῆρξε μεγάλος θεολόγος τῆς Ἐκκλησίας, ὁ ὁποῖος ἀποφάνθηκε γιὰ ὕψιστες ἀλήθειες Της. Παράλληλα ὑπῆρξε καὶ μεγάλος συγγραφέας, ὁ ὁποῖος ἄφησε στὴν Ἐκκλησία ἕνα σπουδαῖο συγγραφικὸ ἔργο. Ὑπῆρξε ἰδιοφυία στὸν ἀντιρρητικὸ καὶ ἀπολογητικὸ ἔργο. Τὰ πιὸ γνωστά του συγγράμματα εἶναι: «Ἔλεγχος καὶ ἀνατροπὴ τῆς ψευδωνύμου γνώσεως», καὶ «Ἐπίδειξη τοῦ ἀποστολικοῦ κηρύγματος». Μᾶς ἄφησε ἐπίσης πληθώρα ἐπιστολῶν του.
Τὸ 193 εἶχε ξεσπάσει νέος σκληρὸς διωγμὸς ἀπὸ τὸν Σεπτίμιο Σεβῆρο (193-211). Ὁ Εἰρηναῖος εἶχε γίνει στόχος τῶν εἰδωλολατρῶν γιὰ τὸ σπουδαῖο ἔργο του. Συνελήφθη, μαζὶ μὲ πλῆθος ἄλλων πιστῶν καὶ ὑπέστη μαρτυρικὸ θάνατο τὸ 202. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στὶς 23 Αὐγούστου.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος α’. Τῆς ἐρήμου πολίτης.
Ὡς σοφὸς Ἱεράρχης φερωνύμως ἐκήρυξας, τοῦ Εὐαγγελίου ἐν κόσμῳ, τῆς εἰρήνης τὰς χάριτας, παμμάκαρ Εἰρηναῖε ἱερέ, καὶ ἤθλησας στερρῶς ὑπὲρ Χριστοῦ· διὰ τοῦτό σε τιμῶμεν μελῳδικῶς, Ἱερομάρτυς κράζοντες· δόξα τῷ δεδωκότι σοι ἰσχύν, δόξα τῷ σὲ στεφανώσαντι, δόξα τῷ χορηγοῦντι διὰ σοῦ, ἡμῖν χάριν καὶ ἔλεος.

Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τοὺς ἀσφαλεῖς.
Ὡς ἱερόν, ὑφηγητὴν τῆς χάριτος, καὶ εὐκλεῆ, τῆς ἀληθείας μάρτυρα, εὐφημοῦμεν καὶ βοῶμέν σοι, Εἰρηναῖε παμμακάριστε· Εἰρήνης πρὸς ὁδὸν Πάτερ κατεύθυνον, τοὺς πόθῳ προσιόντας τῇ πρεσβείᾳ σου, παρέχων ἡμῖν πταισμάτων ἄφεσιν.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
23 Αὐγούστου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Λοῦππος
Ἅγιοι Εἰρηναῖος καὶ Πόθεινος Ἱερομάρτυρας, ἐπίσκοποι Λουγδούνου
Ἀπόδοση ἑορτῆς κοιμήσεως Θεοτόκου
Ἅγιος Εἰρηναῖος ἐπίσκοπος Σιρμίου
Ὅσιος Καλλίνικος Πατριάρχης Κωνσταντινούπολης
Ἅγιοι Τριακονταοκτὼ Μάρτυρες ποὺ μαρτύρησαν στὴ Θράκη
Ἅγιος Ἀντώνιος ἐπίσκοπος Σάρδης
Ὅσιος Νικόλαος ὁ Σικελιώτης
Ὅσιος Χαράλαμπος Καλυβιανής
Μετακομιδὴ τοῦ Ἱεροῦ λειψάνου τοῦ Ὁσίου Κασσιανοῦ
Σύναξη τῆς Παναγιᾶς του Μαλίκη
Σύναξη τῆς Παναγίας τοῦ Χάρου
Σύναξη τῆς Παναγίας της Ἐννιαμερίτισας
Σύναξη τῆς Παναγίας Κυρᾶς
Σύναξη τῆς Παναγίας στὴ Γραβά της Πάτμου
Σύναξη τῆς Παναγίας της Φλαμπουριανῆς
Σύναξη τῆς Παναγίας της Ἐλεοῦσα στὸ Κάστρο στὴν Κύθνο
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Παντάνασσας στοὺς Ἀρκοὺς (Λειψοί)
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης στὴν Σαλαμῖνα
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Παντάνασσας στοὺς Ἀρκοὺς (Λειψοί)
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης στὴν Σαλαμῖνα
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Μεγάλης στὴν Σάμο
Σύναξη τῆς Παναγιᾶς τῆς Προυσιώτισσας στὴν Εὐρυτανία (Παναγία ἡ «ἐν τῷ Πὺρσῷ τῆς Εὐρυτανίας»)
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Πολίτισσας στὰ Λιβάδια Τήλου
Σύναξη τῆς Κυρά-Παναγίας στὴν Κάρπαθο
Σύναξη τῆς Παναγιᾶς της Ἀποκουῆς στὸν Νίμο της Σύμης
Σύναξη τῆς Παναγίας της Σκριποὺς στὸν Ὀρχομενό
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης στὴ Νέα Σκιώνη Χαλκιδικῆς
Σύναξη τῆς Παναγίας του Σέλτου στὴν Ἄρτα
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Καθολικῆς στὴν Ρόδο
Σύναξη τῆς Παναγίας Δεμερλιώτισσας στὰ Φάρσαλα
Σύναξη τῆς Παναγίας Ἐλώνης στὴν Ἀρκαδία
Σύναξη τῆς Παναγίας Παλαιοφορίτισσας στὴν Βέροια
Σύναξη τῆς Παναγίας Κουτσουριώτισσας στὴν Ἐρατεινὴ Φωκίδος
Σύναξη τῆς Παναγίας Ντινιούς
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Μαλαματένιας στὴν Τῆνο
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Κρεμαστῆς
Σύναξη τῆς Παναγιᾶς τῆς Μακαριώτισσας στὴ Δομβραίνα Βοιωτίας
Σύναξη τῆς Παναγιᾶς τῆς Μαντζαριώτισσας στὸν Ὀξύλιθο Εὐβοίας
Σύναξη τῆς Παναγίας της Λεσινιώτισσας στὴν Αἰτωλοακαρνανία
Σύναξη τῆς Παναγίας Μακρυμάλλη στὴν Εὔβοια
Σύναξη τῆς Παναγίας της Ἁγιογαλούσαινας στὴν Χιο
Σύναξη τῆς Παναγίας της Βαρκοῦ στὴν Ἠλεία
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Φανερωμένης στὴν Νέα Ἀρτάκη Χαλκίδας
Σύναξη τῆς Παναγίας Θεομάνας στὴν Νέα Κίο Ἀργολίδας
Σύναξη τῆς Παναγίας Θρηνωδοῦσα στὴν Νέα Ὄλυνθο Χαλκιδικῆς
Συντάκτης