Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ἡ Ἀρμενία ὑπῆρξε σημαντικὴ κοιτίδα τοῦ Χριστιανισμοῦ κατὰ τοὺς πρώτους χριστιανικοὺς αἰῶνες. Σύμφωνα μὲ τὴν παράδοση, οἱ πρῶτοι ποὺ ἔφεραν τὸ χριστιανικὸ μήνυμα στὶς χῶρες του Καυκάσου, ἦταν οἱ ἀπόστολοι Θαδδαῖος καὶ Βαρθολομαῖος. Ἀλλὰ οἱ διωγμοὶ ἐκ μέρους τῶν εἰδωλολατρῶν ἡγεμόνων τῆς περιοχῆς δὲν ἐπέτρεψαν νὰ ἀναπτυχθοῦν ἰδιαίτερα οἱ ἐκεῖ χριστιανικὲς κοινότητες. Αὐτὰ μέχρι τὴν ἐμφάνιση τοῦ ἁγίου Γρηγορίου, ὁ ὁποῖος ἔλαβε τὴν προσωνυμία του Φωτιστῇ τῆς Ἀρμενίας.
Ἔζησε στὰ χρόνια ποὺ αὐτοκράτορας ἦταν ὁ Διοκλητιανὸς (284-305), ὁ πλέον φανατικὸς καὶ θρησκομανὴς ρωμαῖος αὐτοακράτορας, ὁ μεγαλύτερος διώκτης τῶν Χριστιανῶν. Ἦταν Πάρθος στὴν καταγωγὴ καὶ γόνος ἐπιφανοῦς οἰκογένειας. Ὁ πατέρας του ὀνομάζονταν Ἀνὰκ καὶ ἦταν συγγενὴς τοῦ βασιλιᾶ τῆς Ἀρμενίας Κουσαρώ, φανατικοῦ εἰδωλολάτρη καὶ σφοδροῦ διώκτη τῶν Χριστιανῶν. Χιλιάδες Χριστιανοὶ συνελήφθησαν, βασανίστηκαν καὶ βρῆκαν τραγικὸ θάνατο ἀπὸ τοὺς δημίους του.
Ὁ Γρηγόριος κατηχήθηκε στὴν χριστιανικὴ πίστη καὶ βαπτίστηκε Χριστιανός. Παράλληλα δὲ ἔλαβε σπουδαία μόρφωση, λόγῳ τῆς εὐγενικῆς καὶ πλούσιας οἰκογένειάς του. Ἐπίσης διακρίνονταν γιὰ τὴν εὐσέβειά του καὶ τὸν ἐνάρετο βίο του καὶ γι’ αὐτὸ ἔχαιρε μεγάλης ἐκτιμήσεως ἀπὸ τοὺς συμπατριῶτες του.
Τὸν Κουσαρὼ διαδέχτηκε στὸ θρόνο ὁ γιός του Τιριδάτης, φανατικὸς καὶ αὐτὸς εἰδωλολάτρης, ὁ ὁποῖος ἀνανέωσε τὴ διαταγὴ τοῦ πατέρα του, ἐναντίον τῶν Χριστιανῶν τοῦ βασιλείου του. Οἱ στρατιῶτες του εἰσέβαλλαν στὶς πόλεις καὶ τὰ χωριὰ καὶ συλλάμβαναν ὅσους καταγγέλλονταν ὡς Χριστιανοί. Μαζὶ τοὺς συνελήφθη καὶ ὁ Γρηγόριος, ὁ ὁποῖος σύρθηκε σιδηροδέσμιος στὸν βασιλιᾶ. Ὁ γενναῖος Χριστιανὸς στάθηκε μὲ θάρρος καὶ παρρησία μπροστὰ στὸν θηριώδη ἡγεμόνα καὶ ὁμολόγησε τὴν πίστη του στὸν ἀληθινὸ Τριαδικὸ Θεὸ καὶ στηλίτευσε τὴν εἰδωλολατρία, ὡς λατρεία τῶν πονηρῶν πνευμάτων. Κάθε ἄλλη λατρεία, ἐκτὸς τοῦ Τριαδικοῦ Θεοῦ, ποὺ μᾶς ἀποκάλυψε ὁ ἔνσαρκος Λόγος Του, ὁ Ἰησοῦς Χριστός, εἶναι λατρεία τῶν δαιμόνων, ὅπως ρητὰ ἀποφαίνεται ἡ Ἁγία Γραφή, «πάντες οἱ θεοὶ τῶν ἐθνῶν (εἶναι) δαιμόνια» (Ψάλμ.95,5).
Ὁ Τιριδάτης θύμωσε τόσο πολὺ ὥστε ἀλλοιώθηκε ἡ ὄψη του ἀπὸ τὴν ἀπολογία τοῦ Χριστιανοῦ Γρηγορίου. Τὸν φοβέρισε ὅτι θὰ τὸν ὑπέβαλλε σὲ φρικτὰ βασανιστήρια καὶ πὼς θὰ τὸν σκότωνε ἂν δὲν θυσίαζε στοὺς «θεούς» του. Ὅμως ἐκεῖνος ἔμεινε ἀμετάπειστος καὶ ἑδραῖος στὴν πίστη του στὸ Χριστό.
Τότε ὁ βασιλιᾶς διέταξε νὰ τὸν βασανίσουν μὲ τὰ πλέον ἐπώδυνα καὶ φρικτὰ μέσα. Κάποιος τὸν πληροφόρησε γιὰ τὴν ταυτότητα τοῦ Γρηγορίου, ὅτι ἦταν γιὸς τοῦ Ἀνάκ του Πάρθου, ὁ ὁποῖος εἶχε δολοφονήσει τὸν πατέρα του Κουσαρώ. Αὐτὸ τὸν ἐξόργισε ἔτι περισσότερο καὶ σκέφτηκε νὰ τὸν θανατώσει μὲ ἀργὸ καὶ βασανιστικὸ τρόπο, προκειμένου νὰ πάρει ἐκδίκηση γιὰ τὸν πατέρα του. Ἔδωσε διαταγὴ νὰ ἀνοίξουν ἕνα βαθὺ λάκκο, στὴν πόλη Ἀρταξὰ καὶ ἀφοῦ ἔδεσαν πισθάγκωνα τὸ Γρηγόριο, τὸν ἔριξαν στὴν τάφρο γιὰ νὰ φαγωθεῖ ἀπὸ τὰ θηρία καὶ τὰ δηλητηριώδη ἑρπετά, τὰ ὁποῖα ἔριξαν μαζί του.
Κανένας δὲν ἀσχολήθηκε πιὰ μὲ αὐτόν, διότι θεώρησαν βέβαιο τὸ θάνατό του. Ὅμως ὁ ἅγιος δὲν βλάφτηκε, τὰ θηρία καὶ τὰ ἑρπετὰ δὲν τοῦ προξένησαν τὴν παραμικρὴ βλάβη. Ἐκεῖ ξεχασμένος ἔζησε δεκαπέντε ὁλόκληρα χρόνια, μὲ λίγο ψωμὶ καὶ νερὸ ποὺ τοῦ πήγαινε κρυφὰ μιὰ εὐσεβὴς Χριστιανὴ χήρα. Ἡ θεία χάρις τον ἐπισκίασε καὶ τὸν προστάτευε ὅλα αὐτὰ τὰ χρόνια. Ἐπὶ τῇ εὐκαιρίᾳ ἐπισημαίνουμε πὼς αὐτὲς οἱ θαυμαστὲς διηγήσεις «ξενίζουν» τοὺς ὀρθολογιστὲς καὶ ἀπίστους, ὡς μυθώδη γεγονότα. Ἀλλὰ γιὰ τοὺς πιστοὺς εἶναι ἡ δυναμικὴ φανέρωση τῶν ἄκτιστων ἐνεργειῶν τοῦ Θεοῦ στὸν κόσμο. Κατὰ τὸν ἀπόστολο Παῦλο: «Πίστει νοοῦμενν κατηρτίσθαι τοὺς αἰῶνας ρήματι Θεοῦ, εἰς τὸ μὴ ἐκ φαινομένων τα βλεπόμενα γεγονεναι» (Ἐβρ.11,3), Διότι εἶναι «μεγάλα τὰ τῆς πίστεως κατορθώματα» καὶ «ὅπου Θεὸς δὲ βούλεται, νικᾶται φύσεως τάξις»!
Ὅμως συνέβη τὸ ἑξῆς παράδοξο γεγονός. Ὁ θηριώδης βασιλιᾶς Τιριδάτης εἶχε παραφρονήσει καὶ ἔτρεχε στὰ βουνὰ καὶ τὰ ὄρη κάνοντας παρέα μὲ τοὺς χοίρους, βόσκοντας χόρτα ὅπως τὰ ζῶα καὶ τρώγοντας συχνὰ τὶς σάρκες τοῦ κορμιοῦ του. Οἱ συγγενεῖς του παλατιανοὶ βρισκόταν σὲ ἀπόγνωση γιὰ τὴν τραγικὴ κατάσταση τοῦ ἡγεμόνα. Κάποιο βράδυ ἔγινε τὸ θαῦμα. Ἡ ἀδελφή του Τιριδάτη Κουσαροδούκτα εἶδε ἕνα παράξενο ὄνειρο καὶ ἄκουσε μιὰ ὑπερκόσμια φωνή, ἡ ὁποία τὴν πληροφοροῦσε πὼς «ὅσο καιρὸ θὰ βρίσκεται στὸ λάκκο ὁ Γρηγόριος καὶ δὲν τὸν βγάζετε ἀπὸ ἐκεῖ, δὲν πρόκειται νὰ βρεῖ γιατρειὰ ὁ ἀδελφός σου»!
Τὸ παράξενο ὄνειρο συντάραξε τὴν πριγκίπισσα, ἡ ὁποία τὸ διηγήθηκε στοὺς ἀξιωματούχους τοῦ ἀνακτόρου. Ἐκεῖνοι δὲν ἤξεραν γιὰ κανέναν Γρηγόριο, ὁ ὁποῖος βρίσκεται σὲ λάκκο, διότι ἡ ὑπόθεση αὐτὴ εἶχε ξεχασθεῖ. Ὅμως κάποιος γέρος θυμήθηκε τὸ γεγονὸς καὶ τοὺς ὁδήγησε στὸν τόπο, ὅπου κείτονταν ὁ ἀθλητὴς τοῦ Χριστοῦ. Ἐκεῖ πράγματι οἱ ἄρχοντες βρῆκαν τὸν Γρηγόριο ἀπόλυτα ὑγιῆ καὶ τὰ θηρία καὶ ἑρπετὰ νὰ τὸν προσκυνοῦν! Τὸν ἔβγαλαν ἀπὸ τὸ λάκκο καὶ τὸν ὁδήγησαν στὸ παλάτι, στὸ βασιλικὸ διαμέρισμα τοῦ ἄρρωστου Τιριδάτη. Ὁ Γρηγόριος ἀφοῦ προσευχήθηκε, τὸν σταύρωσε καὶ ὁ βασιλιᾶς ἔγινε ἀμέσως καλά!
Τότε ὁ Τιριδάτης κράτησε κοντά του τὸν Γρηγόριο, γιὰ νὰ τὸν κατηχήσει στὴν πίστη τοῦ Χριστοῦ. Ἀφοῦ περατώθηκε ἡ κατήχηση, ὁ Γρηγόριος τὸν βάπτισε. Ὁ πρώην διώκτης βασιλιᾶς ἔγινε ἔνθερμος Χριστιανὸς καὶ προστάτης τῆς Ἐκκλησίας καὶ τῶν Χριστιανῶν. Πρότεινε δὲ στὸν Γρηγόριο νὰ χειροτονηθεῖ Ἐπίσκοπος τῆς Μεγάλης Ἀρμενίας. Ἐκεῖνος δέχτηκε καὶ ἀπὸ τότε ἄνοιξε μιὰ νέα σελίδα γιὰ τὸν Ἀρμενικὸ λαό.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος διακρινόταν γιὰ τὶς ἀρετές του, τὴν ἀκλόνητη πίστη του στὸ Θεὸ καὶ τὴν ἱεραποστολική του θέρμη. Κήρυττε καὶ θαυματουργοῦσε, ὡς τεκμήριο τῆς ἀληθινῆς πίστης ποὺ δίδασκε στοὺς συμπατριῶτες του. Ὀργάνωσε πολυπληθεῖς ἱεραποστολὲς σὲ ὅλη τὴ χώρα, ὥστε σὲ μικρὸ χρονικὸ διάστημα νὰ μεταστραφοῦν στὸ Χριστιανισμὸ ἡ μεγάλη πλειοψηφία τοῦ Ἀρμενικοῦ λαοῦ.
Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ἀνήκει στοὺς μεγάλους Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας. Γιὰ τοὺς Ἀρμενίους θεωρεῖται ὁ φωτιστῇς τους καὶ γι’ αὐτὸ τὸν ἀποκαλοῦν Ἀουσάβοριτς, δηλαδὴ φωτιστῇ, διότι αὐτός τους ἔβγαλε ἀπὸ τὰ σκοτάδια τῆς εἰδωλολατρίας καὶ τοὺς ὁδήγησε στὸ Φῶς τὸ ἀληθινό, τὸν Ἥλιο τῆς Δικαιοσύνης, τὸ Λυτρωτὴ τοῦ κόσμου, τὸν Ἰησοῦ Χριστό. Ὑπῆρξε λοιπὸν ὁ οὐσιαστικὸς ἱδρυτὴς τῆς Ἀρμενικῆς Ἐκκλησίας καὶ ὁ μεγάλος φωτιστῇς τοῦ Ἀρμενικοῦ λαοῦ καὶ γι’ αὐτὸ τιμᾶται ὑπερβαλλόντως ἀπὸ τοὺς Ἀρμενίους. Τὸ ἱεραποστολικό του ἐνδιαφέρον ἐκτάθηκε καὶ σὲ ἄλλες ὅμορες χῶρες του Καυκάσου. Ὅπως ἀναφέρει ὁ ἅγιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης, ὁ ἅγιος Γρηγόριος βάπτισε στὸν Εὐφράτη ποταμὸ πάνω ἀπὸ τέσσερα ἑκατομμύρια Ἀρμενίους, Ἀσσυρίους καὶ Πέρσες. Μαζί τους τον Τιριδάτη. Ἔχτισε τρεῖς περίλαμπρους ναοὺς πρὸς τιμὴ τῆς ἁγίας Μάρτυρος Γαϊανὴς καὶ τῶν σὺν αὐτῆς ἁγίων Παρθένων.
Ὅταν ὁλοκλήρωσε τὸ τιτάνιο ἱεραποστολικό του ἔργο, θέλησε νὰ ἀποσυρθεῖ στὴν ἔρημο γιὰ νὰ ἀφιερώσει χρόνο γιὰ τὴν δική του τελείωση. Πρὶν ἀναχωρήσει χειροτόνησε τρεῖς Ἐπισκόπους, νὰ συνεχίσουν τον ἔργο του, τὸν Ὀλβιανό, τὸν Εὐθάλιο καὶ τὸν Βάσσο. Συνολικὰ χειροτόνησε, στὶς περιοχὲς ποὺ ἐκχριστιάνισε, περισσότερους ἀπὸ τετρακόσιους Ἐπισκόπους.
Κοιμήθηκε εἰρηνικὰ στὶς 30 Σεπτεμβρίου τοῦ 325. Τὴν ἡμέρα αὐτὴ τιμᾶται ἡ μνήμη του.
Ἀτυχῶς ὅμως ἡ Ἀρμενικὴ Ἐκκλησία, «ἡ ἄμπελος ἢν ἐφύτευσεν» ὁ ἅγιος Γρηγόριος, παρέκλινε ἀπὸ τὴν Ὀρθόδοξη πίστη τὸν 5ο αἰῶνα, ἀπέρριψε τὶς ἀποφάσεις τῆς Ἁγίας Δ’ Οἰκουμενικῆς Συνόδου (451) καὶ συντάχτηκε μὲ τοὺς αἱρετικοὺς Μονοφυσίτες, ἀκολουθῶντας ἕναν μετριοπαθῆ Μονοφυσιτισμό, τὸν ὁποῖο ἀκολουθεῖ μέχρι σήμερα. Εὐχή μας εἶναι, ὁ ἀδελφός μας μαρτυρικὸς Ἀρμενικὸς λαός, ὁ ὁποῖος βίωσε, στὸ διάβα τῆς ἱστορίας του, ἀπίστευτες διώξεις καὶ μαρτύρια, νὰ βρεῖ ξανὰ τὴν ἀληθινὴ πίστη καὶ νὰ ἐνταχθεῖ στοὺς κόλπους τῆς Μίας, Ἁγίας, καθολικῆς καὶ Ἀποστολικῆς Ἐκκλησίας, στὴν Ὀρθοδοξία μας, τὴν ἀληθινὴ Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείας πίστεως, τὴ γεωργία, ἐνεούργησας, βροτῶν καρδίας, κατασπείρας τὴν τοῦ Λόγου ἐπίγνωσιν, καὶ λαμπρυνθεῖς μαρτυρίου τοὶς στίγμασιν, ἱεραρχία Γρηγόριε ἔφανας. Πάτερ ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμὶν τὸ μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τοὺς ἀσφαλεῖς.
Τὸν εὐκλεῆ καὶ Ἱεράρχην ἅπαντες, ὡς ἀθλητὴν τῆς ἀληθείας σήμερον, οἱ πιστοὶ θείοις ἐν ἄσμασι, καὶ ὑμνῳδίαις εὐφημήσωμεν, τὸν γρήγορον Γρηγόριον ποιμένα καὶ διδάσκαλον, τὸν ἔκλαμπρον φωστῆρα καὶ ὑπέρμαχον· Χριστῷ γὰρ πρεσβεύει τοῦ σωθῆναι ἡμᾶς.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
30 Σεπτεμβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Γρηγόριος ὁ Ἱερομάρτυρας ἐπίσκοπος τῆς Μεγάλης Ἀρμενίας
Ἅγιες Ριψιμιά, Γαϊάνη καὶ Ἄλλες Τριακονταδύο Παρθενομάρτυρες
Ἅγιοι Ἑβδομήκοντα Μάρτυρες τῶν συναναιρεθέντων τὴ Ἁγία Pιψιμία
Ἅγιες Δύο Γυναῖκες Ὁσιομάρτυρες
Ἅγιος Στρατόνικος
Ἅγιος Μαρδόνιος
Ὅσιος Γρηγόριος τοῦ Πελσέμσκιϋ
Ἅγιοι Χίλιοι Μάρτυρες
Ἅγιος Μιχαὴλ πρῶτος Μητροπολίτης Κιέβου καὶ πάσης Ρωσίας ὁ θαυματουργός
Ἅγιος Honorius
Συντάκτης