Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Στὶς 24 Αὐγούστου ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία ἑορτάζει τὴ μνήμη τοῦ Νεομάρτυρος, Ἐθνομάρτυρος καὶ Ἰσαποστόλου ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ. Μιᾶς μεγάλης προσωπικότητας, ἡ ὁποία σημάδεψε μὲ τὴν παρουσία της καὶ τὴ δράση της τὴν πορεία τῆς Ἐκκλησίας καὶ τοῦ Γένους μας, σὲ μιὰ ἀπὸ τὶς δυσκολότερες φάσεις τῆς ἱστορικῆς τους πορείας. Ἀλλὰ στὶς δύστηνες μέρες ποὺ περνᾶμε, πάψαμε νὰ ἀτενίζουμε ψηλὰ καὶ νὰ βλέπουμε τὰ φωτεινὰ ὁρόσημα, ποὺ μᾶς ὁδήγησαν καὶ ποὺ μᾶς ὁδηγοῦν στὴν ἐκκλησιαστικὴ καὶ ἐθνική μας πορεία. Ἕνα τέτοιο φωτεινὸ ὁρόσημο, ὑπῆρξε καὶ ὁ ἅγιος Κοσμᾶς, τὸν ὁποῖο θέσαμε (καὶ αὐτὸν) στὸ περιθώριο, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀπολέσουμε τελικὰ τὸν προορισμό μας καὶ νὰ περιπλανόμαστε σὲ ἀδιέξοδους ἀτραπούς. Πηγαίνοντας, ὅμως, κόντρα στὴ «λογικὴ» αὐτῆς τῆς ἐξωφρενικῆς περιθωριοποίησης, ἐμεῖς θέλουμε νὰ τοὺς τιμοῦμε, καὶ ἡ μικρὴ αὐτὴ ἐργασία μας, αὐτὸ τὸ σκοπὸ θέλει νὰ ἐξυπηρετήσει. Ἡ μικρή μας αὐτὴ ἀναφορὰ στὸν ἅγιο Κοσμᾶ, εἶναι ἕνα ἐλάχιστο δεῖγμα, ὅτι ὑπάρχουν καὶ ἐκεῖνοι ποὺ τὸν τιμοῦν!
Ἔζησε, ὅπως εἶναι γνωστό, στὸν 18ο αἰῶνα (1714-1779), στὴν πιὸ κρίσιμη, γιὰ τοὺς ἱστορικούς, περίοδο τῆς τουρκοκρατίας γιὰ τὸ γένος μας καὶ ὅλους τοὺς ἄλλους ὑπόδουλους λαοὺς στοὺς βάρβαρους ἀσιᾶτες Ὀθωμανούς. Ἦταν ἡ ἐποχὴ ποὺ ἄρχιζε ἡ παρακμὴ τῆς ἀπάνθρωπης ὀθωμανικῆς αὐτοκρατορίας, καὶ γιὰ τοῦτο ὑπῆρξε ἡ πιὸ ἐπικίνδυνη ἐποχή. Βλέποντας οἱ δυνάστες ὅτι κατέρρεαν, στήριξαν τὶς ἐλπίδες τους στὴν «ἀναγέννηση» τοῦ κράτους διὰ τῆς κρατούσας θρησκείας. Πίστεψαν πὼς ἡ θρησκευτικὴ ὁμογενοποίηση θὰ ἀναγεννοῦσε τὸ κράτος. Θεώρησαν ὅτι τὸ Ἰσλὰμ ἦταν ἐκεῖνο ποὺ θὰ ἕνωνε τοὺς ὑπηκόους καὶ θὰ στερέωνε τὴν «Ὑψηλὴ Πύλη», δηλαδὴ τὴν ὀθωμανικὴ ἐξουσία. Γι’ αὐτὸ ἄρχισαν μεγάλης ἔκτασης ἐξισλαμισμοί, εἴτε ἄμεσα ἀναγκαστικοί, διὰ τῆς βίας, εἴτε ἔμμεσα ἀναγκαστικοί, μὲ τὴ χορήγηση προνομίων, στοὺς μὴ μουσουλμάνους ὑπηκόους.
Ὅσοι παρέμειναν στὶς θρησκευτικές τους πίστεις καὶ δὲν ἐξισλαμίζονταν ὑπέφεραν τὰ πάνδεινα, ἀκόμη καὶ τὸ μαρτύριο!
Χιλιάδες ἔτσι ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ ἀρνοῦνταν τὴν ὀρθόδοξη πίστη καὶ ἀσπάζονταν τὸ Ἰσλάμ. Ὁλόκληρες περιοχὲς ἐξισλαμίζονταν, ὅπως λ.χ. στὴ Βόρεια Ἤπειρο (ὁλόκληρη τὴ σημερινὴ Ἀλβανία). Ἀπὸ αὐτὸν τὸν ἐξισλαμισμὸ προέκυψαν οἱ μουσουλμᾶνοι τῆς σημερινῆς Ἀλβανίας καὶ τῶν ἄλλων βαλκανικῶν κρατῶν. Ὅλοι τους εἶναι ἐξισλαμισμένοι Χριστιανοί. Περιττὸ νὰ ἀναφέρουμε, πὼς ὅσοι ἕλληνες ἐξισλαμίζονταν, ἔχαναν πάραυτα τὴν ἐθνική τους συνείδηση, τούρκευαν, παρ’ ὅλο ὅτι μιλοῦσαν τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, ἂν τὴν μιλοῦσαν! Τὸ σχέδιο τοῦ σαδιστῆ σουλτάνου Μουσταφᾶ Δ’ προέβλεπε τὸν βίαιο καθολικὸ ἐκπατρισμὸ τῶν ἑλληνικῶν πληθυσμῶν καὶ τὴν μεταφορά τους στὰ βάθη τῆς Ἀσίας καὶ τὴν ἐποίκηση τῆς Ἑλλάδος μὲ ἀσιᾶτες, ἀλλὰ εὐτυχῶς βοήθησε ὁ Θεὸς καὶ τὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ, καὶ δὲν ἐφαρμόστηκε, διότι θὰ χάνονταν γιὰ πάντα ὁ Ἑλληνισμός!
Ἀλλὰ ἂς δοῦμε ἐπιγραμματικὰ τὸ ἔργο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ. Ἀφοῦ ἔλαβε τὴν πιὸ μεγάλη δυνατὴ μόρφωση γιὰ τὴν ἐποχή του, ἀποσύρθηκε στὴν ἀρχὴ στὸ Ἅγιον Ὅρος γιὰ νὰ μονάσει, στὴν Ἱερὰ Μονὴ Φιλοθέου. Ἔμεινε ἐκεῖ ἀσκούμενος δεκαεπτὰ χρόνια. Ἀλλὰ δὲ μποροῦσε νὰ βρεῖ ἡσυχία, διότι τὸν βασάνιζε ὁ πόνος καὶ τὰ βάσανα τῶν ὀρθοδόξων Ρωμιῶν, οἱ ὁποῖοι στέναζαν κάτω ἀπὸ τὴν τουρκικὴ τυραννία. Ὁ ἐφιάλτης τοῦ ἐξισλαμισμοῦ τῶν ἀδελφῶν του, τοῦ τάραζε τὸν ὕπνο. Γι’ αὐτὸ πῆρε τὴ μεγάλη ἀπόφαση νὰ παραμερίσει τὴ δική του μοναχικὴ ἡσυχία καὶ νὰ σπεύσει σὲ βοήθεια τῶν ὑπόδουλων ὀρθοδόξων. Εἶπε ὁ ἴδιος σὲ μιὰ διδαχή του: «Σιμὰ εἰς τὰ ἄλλα εὗρον καὶ τοῦτον τὸν λόγον ὁποὺ λέγει ὁ Χριστός μας, πὼς δὲν πρέπει κανένας χριστιανός, ἄνδρας ἡ γυναῖκα, νὰ φροντίζη διὰ τὸς ἑαυτόν του μόνον πὼς νὰ σωθῇ, ἀλλὰ νὰ φροντίζη καὶ διὰ τοὺς ἀδελφούς του νὰ μὴ κολασθοῦν. Ἀκούωντας καὶ ἐγώ, ἀδελφοί μου τοῦτον τὸν γλυκύτατον λόγον ὁποὺ λέγει ὁ Χριστός μας, νὰ φροντίζωμεν καὶ διὰ τοὺς ἀδελφούς μας, μ’ ἔτρωγεν ἐκεῖνος ὁ λόγος μέσα εἰς τὴν καρδίαν τόσους χρόνους, ὡσὰν τὸ σκουλήκι ὁποὺ τρώγει τὸ ξύλον. Ἐσυμβουλεύθηκα τοὺς πνευματικοὺς πατέρας καὶ ἄφησα τὴν ἰδικήν μου προκοπὴν κι ἐβγῆκα νὰ περιπατῶ ἀπὸ τόπον εἰς τόπον καὶ νὰ διδάσκω τοὺς ἀδελφούς μου» (Διδαχὴ Α’).
Πῆρε λοιπὸν τὴ μεγάλη ἀπόφαση νὰ ἀφήσει τὴ δική του ἡσυχία καὶ νὰ κατέβει στὸν κόσμο γιὰ νὰ βοηθήσει τοὺς ἀδελφούς του ὀρθοδόξους. Γιὰ νὰ εἶναι νόμιμη ἡ δράση του ζήτησε τὴν εὐλογία καὶ τὴν ἄδεια τοῦ τότε οἰκουμενικοῦ πατριάρχη Σεραφεὶμ Β’. Ὡς ἄλλος ἀπόστολος Παῦλος ἔκαμε τέσσερις μεγάλες περιοδεῖες σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Μὲ τὴν ἔγγραφη ἄδεια τοῦ πατριάρχη στὸν κόρφο του, ἕνα σκαμνάκι, τὸ ὁποῖο χρησιμοποιοῦσε ὡς ἄμβωνα καὶ χωρὶς ἄλλα ἐφόδια, γύριζε ἀπὸ πόλη σὲ πόλη, ἀπὸ χωριὸ σὲ χωριό, σὲ στεριὲς καὶ νησιὰ γιὰ νὰ κηρύξει τὸ λόγο τοῦ Θεοῦ, νὰ ἐμψυχώσει τοὺς ὑπόδουλους ραγιᾶδες καὶ νὰ δώσει ἐλπίδα ὅτι ὅλα θὰ πᾶνε καλά, προφητεύοντας στοὺς ἀπελπισμένους ραγιᾶδες πὼς «αὐτὸς ὁ τόπος μιὰ μέρα θὰ γίνει ρωμαίικο»!
Δὲν εἶναι εὔκολο ἕνα σύντομο ἄρθρο, σὰν καὶ τοῦτο, νὰ ἐξαντλήσει τὸ πολυσχιδὲς ἔργο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ Αἰτωλοῦ καὶ νὰ παρουσιάσει πλήρως τὴν πολύπλευρη προσωπικότητά του. Ὅμως θὰ προσπαθήσουμε ἐπιγραμματικὰ νὰ δώσουμε μιὰ μικρὴ εἰκόνα, ἱκανὴ ὅμως νὰ ἀποδείξει ὅτι ὁ ἅγιος καὶ χαρισματικὸς αὐτὸς ἄνδρας εἶναι ὄντως μιὰ σπάνια φυσιογνωμία καὶ τὸ ἔργο του ὑπῆρξε πρωτοπόρο καὶ μοναδικὸ γιὰ τὴν Ἐκκλησία καὶ τὸ Ἔθνος μας.
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἦταν πρωτίστως ἱεροκήρυκας. Κήρυττε τὴν Ὀρθόδοξη διδασκαλία μὲ ἀκρίβεια, ὅπως τὴ διδάσκει ἡ Ἐκκλησία μας. Ὑπῆρξε πατερικὴ μορφή, ἐφάμιλλος τῶν ἁγίων πατέρων τῆς Ἐκκλησίας μας.
Εἶχε ἀπέραντη ἀγάπη γιὰ τὸ Χριστὸ καὶ μιὰ μεγάλη φλόγα στὴν ψυχή του νὰ Τὸν βάλει στὶς καρδιὲς τῶν ἀκροατῶν του: «Ἀνίσως, ἀδελφοί μου, ἔλεγε, καὶ ἦτο δυνατὸν νὰ ἀνεβῶ εἰς τὸν οὐρανόν, νὰ φωνάξω μίαν φωνὴν μεγάλην, νὰ κηρύξω εἰς ὅλον τὸν κόσμον , πὼς μόνος ὁ Χριστός μας εἶνε Υἱὸς καὶ Λόγος τοῦ Θεοῦ, καὶ Θεὸς ἀληθινός, καὶ ζωὴ τῶν πάντων, ἤθελα νὰ τὸ κάμω τοῦτο τὸ μικρόν, καὶ περιπατῶ ἀπὸ τόπον εἰς τόπον, καὶ διδάσκω τοὺς ἀδελφούς μου τὸ κατὰ δύναμιν, ὄχι ὡς διδάσκαλος, ἀλλ’ ὡς ἀδελφὸς· διδάσκαλος μόνον ὁ Χριστὸς μᾶς εἶναι» (Διδαχὴ Α’). Πιστεύει ἀπόλυτα ὅτι ὁ Χριστὸς ἵδρυσε μία Ἐκκλησία, καὶ πὼς αὐτὴ ἡ Ἐκκλησία εἶναι ἡ Ὀρθοδοξία, καὶ πὼς ἔξω ἀπὸ αὐτὴ βρίσκεται ἡ πλάνη, τὸ ψεῦδος καὶ ἡ ἀπώλεια τῆς σωτηρίας. Τὸ λέει ξεκάθαρα σὲ μία ἀπὸ τὶς σωζόμενες «Διδαχές» του: «Αὐτὴν τὴν Παναγίαν Τριάδα ἡμεῖς οἱ εὐσεβεῖς καὶ ὀρθόδοξοι χριστιανοὶ δοξάζομεν καὶ προσκυνοῦμεν· αὐτὸς εἶναι ὁ ἀληθινὸς Θεός, καὶ ἔξω ἀπὸ τὴν Ἁγίαν Τριάδα ὅσοι λέγονται θεοὶ εἶναι δαίμονες…Εγώ ἐδιάβασα καὶ περὶ ἱερέων, καὶ περὶ ἀσεβῶν, αἱρετικῶν καὶ ἀθέων· τὰ βάθη τῆς σοφίας ἠρεύνησα· ὅλαι αἱ πίστεις εἶναι ψεύτικες· τοῦτο ἐκατάλαβα ἀληθινόν, ὅτι μόνη ἡ πίστις τῶν ὀρθοδόξων χριστιανῶν εἶναι καλὴ καὶ ἁγία, τὸ νὰ πιστεύωμεν καὶ νὰ βαπτιζώμεθα εἰς τὸ ὄνομα τοῦ Πατρός, τοῦ Υἱοῦ καὶ τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τοῦτο σᾶς λέγω τώρα εἰς τὸ τέλος· νὰ εὐφραίνεσθε ὁποὺ εἶσθε ὀρθόδοξοι χριστιανοί, καὶ νὰ κλαίετε διὰ τοὺς ἀσεβεῖς καὶ αἱρετικοὺς ὁποὺ περιπατοῦν εἰς τὸ σκότος» (Διδαχὴ Α’). Ἔβλεπε μὲ πόνο ψυχῆς οἱ ὀρθόδοξοι Ἕλληνες νὰ ἔχει νοθευθεῖ ἡ πίστη τους ἀπὸ ἄλλες πίστεις καὶ προλήψεις καὶ μάτωνε ἡ ψυχή του. Ἔβλεπε νὰ μὴν ὑπάρχουν τα χρειαζούμενα γιὰ τὴν τέλεση τῶν Ἱερῶν Μυστηρίων καὶ ἀνησυχοῦσε. Κυρίως δὲν ὑπῆρχαν κολυμβῆθρες καὶ τὰ παιδιὰ δὲ βαπτίζονταν κανονικὰ καὶ γι’ αὐτὸ ζητοῦσε ἀπὸ τοὺς πλούσιους νὰ ἀγοράσουν κολυμβῆθρες. Ἔτσι προμήθευσε πάνω ἀπὸ 4.000 κομμάτια σὲ ἐκκλησίες ποὺ δὲν εἶχαν καὶ ἄρχισαν νὰ βαπτίζονται τὰ παιδία ὅπως ἔπρεπε.
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἦταν φλογερὸς ἕλληνας πατριώτης. Ἡ ἀνησυχία του γιὰ τὴν τύχη τοῦ Γένους εἶναι ἔκδηλη στὶς «Διδαχές» του. Ὡς γνήσιος Ρωμιός, δηλαδὴ Ὀρθόδοξος Ἕλληνας, πίστευε στὴν ἄρρηκτη ἑνότητα τῆς Ὀρθοδοξίας καὶ τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ὡς δύο μεγέθη, ποὺ ἕνωσε ἡ ἱστορία, κατὰ θεία πρόνοια, γιὰ νὰ πορεύονται στὸ χρόνο καὶ νὰ ὑπηρετοῦν τὸν ἄνθρωπο καὶ τὸν πολιτισμό του. Ὁ πύρινος λόγος του ἀφύπνιζε τὴν κοιμισμένη ἐθνικὴ συνείδηση τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων. Τοὺς θύμιζε τὸ λαμπρὸ παρελθόν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ὑποδείκνυε τὴ μακραίωνη σκλαβιά τους, τὴν ὁποία ἀπόδιδε στὶς ἁμαρτίες μας. Φυσικὰ δὲν εἶχε κατὰ νοῦ του τὴν φράγκικη ἐθνικιστικὴ ἀντίληψη περὶ τοῦ Ἔθνους, ποὺ ἔμελλε νὰ ἐλευθερωθεῖ, ἀλλὰ στὴν Ρωμαίικη αὐτοκρατορική του ὑπόσταση, ὅπως ἦταν πρὶν τὴν ἅλωση. Πρόσβλεπε σὲ ὁμοσπονδία τῶν Ὀρθοδόξων λαῶν, ὅπως φυσικὰ εἶχε ὁραματισθεῖ καὶ ὁ σύγχρονός του Ρήγας Φεραῖος. Τὰ σύνορα τοῦ ἐλεύθερου Ρωμαίικου ἔπρεπε κατὰ τὸν ἅγιο Κοσμᾶ νὰ εἶναι αὐτὰ τοῦ ἔνδοξου βασιλείου τῶν Ρωμαίων, δηλαδὴ τοῦ Βυζαντίου. Δὲν εἶναι τυχαία ἡ προφητεία του, καὶ ἡ καταπληκτικὴ ἐπαλήθευσή της, περὶ τῆς δημιουργίας τοῦ «ψευτορωμαίικου», δηλαδὴ τοῦ μικροῦ καὶ ἀναιμικοῦ ἐθνικιστικοῦ κρατιδίου, ἐντελῶς ἀντίθετου μὲ τοὺς ὁραματισμοὺς τοῦ μεγάλου ἄνδρα!
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἦταν φωτισμένος νοῦς ὁ ἴδιος καὶ φωτισμένους ἤθελε τοὺς ἀνθρώπους. Ἦταν δάσκαλος καὶ φωτιστῇς.
Θεωροῦσε ὅτι ἡ φώτιση, ἡ γνώση, ἡ παιδεία καὶ τὰ γράμματα εἶναι ἀπαραίτητα ἐφόδια γιὰ τὴν πνευματικὴ προκοπὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ γιὰ τὴν ὁλοκλήρωση τῆς προσωπικότητάς του. Ἔβλεπε τὴν ἀπίστευτη ἀμάθεια τῶν ὑποδούλων Ἑλλήνων, οἱ ὁποῖοι εἶχαν γίνει σὰν ἄγρια θηρία, καὶ μάτωνε ἡ ψυχή του. Γι’ αὐτὸ καὶ ἐνέταξε στὶς περιοδεῖες του τὴν ἵδρυση σχολείων. «Ἔχετε σχολεῖον ἐδῶ εἰς τὴν χώραν σας νὰ διαβάζουν τὰ παιδιά; -Δὲν ἔχομεν, ἅγιε τοῦ Θεοῦ. -Νὰ μαζευθῆτε ὅλοι νὰ κάμετε ἕνα σχολεῖον καλόν, νὰ βάλετε καὶ ἐπιτρόπους νὰ τὸ κυβερνοῦν, νὰ βάνουν διδάσκαλον νὰ μανθάνουν ὅλα τὰ παιδιὰ γράμματα, πλούσια καὶ πτωχά. Διότι ἀπὸ τὸ σχολεῖον μανθάνομεν τί εἶναι Θεός, τί εἶναι Ἁγία Τριάς, τί εἶναι Ἄγγελοι, δαίμονες, παράδεισος, κόλασις, ἀρετή, κακία· τί εἶναι ψυχή, σῶμα κ.λ.π. Διότι χωρὶς τὸ σχολεῖον περιπατοῦμεν εἰς τὸ σκότος· ἀπὸ τὸ σχολεῖον ἀνοίγει τὸ μοναστήριον. Ἂν δὲν ἦτο τὸ σχολεῖον, ποὺ ἤθελα μάθει ἐγὼ νὰ σᾶς διδάσκω;» (Διδαχὴ Α’). Θεωροῦσε τὴν ἀμορφωσιὰ ὡς ἕνα ἀπὸ τὰ χειρότερα κακὰ καὶ γι’ αὐτὸ προέτρεπε νὰ σπουδάζουν ὅλα τὰ παιδιά, πλούσια καὶ φτωχά, ἀγόρια καὶ κορίτσια, χωρὶς καμιὰ διάκριση. Ἔπειθε τοὺς προύχοντες νὰ χτίζουν σχολεῖα καὶ νὰ πληρώνουν τοὺς δασκάλους. Ἔπειθε τὶς γυναῖκες νὰ δωρίζουν τὰ ἀκριβὰ στολίδια τους καὶ μὲ αὐτὰ νὰ κτίζονται σχολεῖα. Παρότρυνε τοὺς ἱερεῖς νὰ λειτουργοῦν τοὺς ναοὺς καὶ σὰν σχολεῖα. Ἔτσι ὡς τὸ τέλος τῶν περιοδειῶν του εἶχε ἱδρύσει περισσότερα ἀπὸ χίλια στοιχειώδη σχολεῖα, περισσότερα ἀπὸ διακόσια μέσα καὶ δέκα ἀνώτερα! Μόνος τοῦ κατορθώνει τὰ ἀκατόρθωτα.
Ἔγραψε στὸν ἀδελφό του Χρύσανθο λίγο πρὶν τὸ μαρτυρικό του θάνατο: «Ἕως τριάκοντα ἐπαρχίας περιῆλθον, δέκα σχολεῖα ἑλληνικὰ ἐποίησα, διακόσια διὰ κοινὰ γράμματα». Μιὰ πραγματιστικὴ πνευματικὴ καὶ ἐκπαιδευτικὴ ἀναγέννηση συντελέστηκε στὶς μέρες του!
Ὡς χρήσιμο παιδευτικὸ ἐργαλεῖο καὶ ὑπέρτατο ἐθνικὸ στοιχεῖο θεωροῦσε τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα, τὴν ὡραιότερη καὶ ἀνώτερη γλῶσσα τοῦ κόσμου. Ἔβλεπε μὲ πόνο ψυχῆς χιλιάδες ὑπόδουλους Ἕλληνες νὰ ἐγκαταλείπουν τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα καὶ μιλοῦν ἄλλες γλῶσσες καὶ ξένους πρὸς αὐτή, ἰδιωματισμοὺς ὅπως τούρκικα, ἀρβανίτικα, βλάχικα κλπ. Θεωροῦσε τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα ὡς βασικὸ στοιχεῖο τῆς ἐθνικῆς μας ἰδιαιτερότητας καὶ γι’ αὐτὸ παρακινοῦσε νὰ σπουδάζουν καὶ νὰ ὁμιλοῦν τὴν ἑλληνική: «Καὶ ἂν δὲν ἐμάθετε οἱ πατέρες, νὰ σπουδάζετε τὰ παιδιά σας, νὰ μανθάνουν τὰ ἑλληνικά, διότι καὶ ἡ Ἐκκλησία μας εἶναι εἰς τὴν ἑλληνικήν. Καὶ ἂν δὲν σπουδάσης τὰ ἑλληνικά, ἀδελφέ μου, δὲν ἠμπορεῖς νὰ καταλάβης ἐκεῖνα ὁποὺ ὁμολογεῖ ἡ Ἐκκλησία μας. Καλύτερον, ἀδελφέ μου, νὰ ἔχης ἑλληνικὸν σχολεῖον εἰς τὴν χώραν σου, παρὰ νὰ ἔχης βρῦσες καὶ ποτάμια· καὶ ὡσὰν μάθης τὸ παιδί σου γράμματα, τότε λέγεται ἄνθρωπος. Τὸ σχολεῖον ἀνοίγει τὰς ἐκκλησίας· τὸ σχολεῖον ἀνοίγει τὰ μοναστήρια» (Διδαχὴ Ε’). Βρῆκε ἕναν πολὺ πρόσφορο τρόπο νὰ ἑδραιώσει τὴν ἑλληνικὴ γλῶσσα στοὺς ἑλληνικοὺς πληθυσμούς, ὅρκιζε τοὺς ἀκροατὲς τῶν κηρυγμάτων του δημόσια νὰ ἐγκαταλείψουν τὶς ἄλλες γλῶσσες καὶ νὰ μιλοῦν στὰ σπίτια τους πλέον ἑλληνικά!
Τὸ κήρυγμά του εἶχε ἔντονο καὶ τὸ κοινωνικὸ στοιχεῖο. Οἱ ὑπόδουλοι Ἕλληνες εἶχαν ἐξαχρειωθεῖ καὶ ὡς πρὸς τὰ ἤθη τους. Ἔγιναν σὰν τὰ ἄγρια θηρία. Ζῶντας αἰῶνες μὲ τοὺς βαρβάρους καὶ ἀλλοθρήσκους ἔγιναν μιμητές τους στὴν κακία, τὴν ἀνηθικότητα καὶ τὴν ἀδικία. Ρωτοῦσε ὅπου πήγαινε: «Ἐδῶ, χριστιανοί μου, πὼς πηγαίνετε; Ἔχετε τὴν ἀγάπην ἀνάμεσόν σας; Ἀνίσως καὶ θέλετε νὰ σωθῆτε, κανένα ἄλλο πρᾶγμα νὰ μὴ ζητήσετε ἐδῶ εἰς τὸν κόσμον ἀπὸ τὴν ἀγάπην… Καλότυχος ἐκεῖνος ὁ ἄνθρωπος ὁποὺ ἀξιώθηκε καὶ ἔλαβεν εἰς τὴν καρδίαν του αὐτὰς τὰς δύο ἀγάπας, εἰς τὸν Θεόν, καὶ εἰς τοὺς ἀδελφούς του» (Διδαχὴ Α’). Ἦταν κήρυκας τῆς γνήσιας χριστιανικῆς ἀγάπης πρὸς ὅλους, ἀκόμα καὶ τοὺς ἐχθρούς: «ἡμεῖς εὐσεβεῖς χριστιανοὶ πρέπει νὰ ἀγαπῶμεν τοὺς ἐχθρούς μας καὶ νὰ τοὺς συγχωρῶμεν· νὰ τοὺς τρέφωμεν, νὰ τοὺς ποτίζωμεν, νὰ παρακαλοῦμεν τὸν Θεὸν διὰ τὴν ψυχήν των, καὶ τότε νὰ λέγωμεν εἰς τὸν Θεόν: Θεέ μου, σὲ παρακαλῶ νὰ μὲ συγχωρήσης καθὼς καὶ ἐγὼ συγχωρῶ τοὺς ἐχθρούς μου. Εἰ δὲ καὶ δὲν συγχωρήσωμεν τοὺς ἐχθρούς μας, καὶ τὸ αἷμά μας νὰ χύσωμεν διὰ τὴν ἀγάπην τοῦ Χριστοῦ, εἰς τὴν κόλασιν πηγαίνομεν… ἀδελφοί μου, ὅσοι ἀδικήσατε Χριστιανοὺς ἡ Ἑβραίους ἡ Τούρκους, νὰ δώσητε τὸ ἄδικον ὀπίσω , διότι εἶναι κατηραμένον καὶ δὲν βλέπετε καμμίαν προκοπήν. Ἐκεῖνα τὰ ἄδικα τὰ τρώγετε διὰ νὰ ζῆτε· καὶ ἐκεῖνα σᾶς θανατώνουν, καὶ ὁ Θεός σας βάνει εἰς τὴν κόλασιν» (Διδαχὴ Δ’).
Ἡ κοινωνικὴ ἀδικία καὶ ἡ ἐκμετάλλευση ἦταν συνηθισμένα φαινόμενα σὲ ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς δὲν παρέλειπε νὰ κατακεραυνώνει τὴν κοινωνικὴ ἀδικία.
Τόνιζε συχνά: «Ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον δὲν θέλεις νὰ σοῦ κάμη ἄλλος, μὴ τὸ κάμνεις καὶ σὺ εἰς ἄλλον. Καθὼς δὲν θέλεις νὰ σὲ κλέψουν οἱ ἄλλοι, ἔτσι καὶ σὺ νὰ μὴ κλέπτης, νὰ μὴ φονεύης τοὺς ἄλλους» (Διδαχὴ Γ’). Συμβούλευε μὲ ἔμφαση: «Οἱ προεστοὶ ὁποὺ εἶσθε εἰς χωρία, ἂν θέλετε νὰ σωθῆτε, πρέπει νὰ ἀγαπᾶτε ὅλους τοὺς χριστιανοὺς καθὼς καὶ τὰ παιδιά σας, καὶ νὰ ρίχνετε τὰ χρέη κατὰ δύναμιν ἑκάστου, καὶ νὰ μὴ κάμνετε φιλοπροσωπείαν. Ὁμοίως καὶ σεῖς οἱ κατώτεροι νὰ τιμᾶτε τοὺς μεγαλυτέρους σας. Οἱ ἄνδρες ν’ ἀγαπᾶτε τὰς γυναίκας σας· καὶ ἂν ἡ γυναῖκα σου εἶναι κακὴ καὶ τὴν ὑπομένης καὶ τὴν συμβουλεύης, ἔχεις μισθὸν ἀπὸ τὸν Θεόν. Ὁμοίως καὶ αἱ γυναῖκες νὰ ἀγαπᾶτε καὶ νὰ ὑποτάσσεσθε εἰς τοὺς ἄνδρας, διότι μὲ τὴν ὑπομονὴν καὶ ὑπακοὴν εἰς τὸ καλὸν ἔχετε μισθὸν εἰς τὴν ψυχήν σας. Καὶ ἂν ἔχη καὶ κανένα σφάλμα, νὰ τὸ παραβλέπετε, διότι ὁ ἄνδρας ἔχεις περισσοτέρας φροντίδας ἀπὸ τὴν γυναῖκα. Λοιπὸν πρέπει ἀμφότεροι ν’ ἀγαπᾶτε ἀλλήλους. Ὁμοίως καὶ τὰ τέκνα νὰ τιμᾶτε καὶ νὰ σέβεσθε τοὺς γονεῖς σας, διότι ὅστις δὲν τιμᾶ καὶ δὲν ὑπακούει τοὺς γονεῖς τοῦ εἰς τὸ καλόν, κολάζεται» (Διδαχὴ Γ’).
Πήγαινε μέχρι τὰ λημέρια τῶν ληστῶν καὶ ἔκανε διάλογο μαζί τους καὶ συχνὰ τοὺς ἔπειθε νὰ ἐγκαταλείψουν τὴ ληστεία. Ζητοῦσε ἀπὸ τοὺς πλούσιους νὰ υἱοθετοῦν ἀπὸ ἕνα ἢ δύο ὀρφανὰ παιδιά, νὰ τὰ κάνουν ψυχοπαίδια τοὺς καὶ ἔτσι ἔσωσε χιλιάδες ὀρφανὰ παιδιὰ ἀπὸ τὸν ἀφανισμό. Κατάφερνε καὶ ἀποσποῦσε ἀπὸ τὰ χαρέμια τῶν τούρκων τὰ ἁρπαγμένα κορίτσια, ἀλλὰ ἀπέτρεπε καὶ χριστιανοὺς νὰ τὰ δίνουν μὲ τὴ θέλησή τους πολλὲς φορές. Συμβούλευε τοὺς ἱερεῖς νὰ κάνουν στὸ ἀκέραιο τὸ ποιμαντικό τους καθῆκον: «σας παρακαλῶ, ἅγιοι ἱερεῖς, καὶ σᾶς παραγγέλλω νὰ φροντίσητε διὰ τοὺς κοσμικοὺς ὅπως νὰ σωθῶσι καὶ ἐκεῖνοι καὶ σεῖς. Ὁμοίως πάλιν οἱ κοσμικοὶ νὰ τιμᾶτε τοὺς ἱερεῖς σας» (Διδαχὴ Γ’).
Στηλίτευε μὲ ἰδιαίτερα ἔντονο τρόπο τοὺς ἐμπόρους τῆς ἐποχῆς ἐκείνης, οἱ ὁποῖοι, ὅπως σὲ κάθε ἐποχή, ἦταν ὁ ἐφιάλτης τῶν φτωχῶν. Συμβούλευε νὰ εἶναι τίμιοι καὶ νὰ ζυγίζουν τὰ ἀγαθὰ σωστά. Ἀντιτάχτηκε κατὰ τῶν κυριακάτικων παζαριῶν, τὰ ὁποῖα ἐμπόδιζαν τοὺς χριστιανοὺς νὰ ἐκκλησιάζονται καὶ καταλύουν τὴν ἁγία Κυριακή. Ἀλλά, ὅμως, τὸ ἐμπόριο ἦταν στὰ χέρια κυρίως τῶν Ἑβραίων, οἱ ὁποῖοι ἔβαλαν ὡς στόχο τους τὸν ἅγιο Κοσμᾶ. Προέτρεπε τοὺς χριστιανοὺς νὰ κάνουν τὰ παζάρια τους τὸ Σάββατο, ποὺ ἦταν ἡμέρα αὐστηρῆς ἀργίας γιὰ τοὺς Ἑβραίους. Ἔλεγε συχνά: «Καὶ ἡ εὐγενία σας πὼς σᾶς βαστᾶ ἡ καρδία νὰ κάνετε πραγματείας μὲ τοὺς Ἑβραίους;
Ἐκεῖνος ὁπου συναναστρέφεται μὲ τοὺς Ἑβραίους, ἀγοράζει καὶ πωλεῖ, τί φανερώνει; Φανερώνει καὶ λέγει, πὼς καλὰ ἔκαμαν οἱ Ἑβραῖοι καὶ ἐθανάτωσαν τοὺς προφήτας καὶ ὅλους τοὺς διδασκάλους καὶ ὅλους τοὺς καλοὺς» (Διδαχὴ Δ’).
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὑπῆρξε σὺν τοῖς ἄλλοις καὶ προφήτης. Στὶς διάφορες περιοδεῖες του ἔδινε προβλέψεις γιὰ πολλὰ πράγματα, τὰ ὁποῖα ἔχουν πραγματοποιηθεῖ μὲ καταπληκτικὴ ἀκρίβεια. Ἐντύπωση προκαλοῦν οἱ προφητεῖες του γιὰ τὴν τμηματικὴ ἀπελευθέρωση τῆς Ἑλλάδος, γιὰ τὶς σύγχρονες τεχνολογικὲς ἀνακαλύψεις καὶ γιὰ τὴν ἠθικὴ κατάπτωση τῶν ἔσχατων καιρῶν.
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ἦταν γιὰ τοὺς ὑπόδουλος Ἕλληνες, ὁ ἁγιασμένος καὶ ἀποσταλμένος ἀπὸ τὸ Θεὸ ἄνθρωπος νὰ τοὺς στηρίξει καὶ νὰ τοὺς σώσει στὶς δύσκολες ἐκεῖνες ἡμέρες.
Ἀλλὰ σεβαστὸς ὑπῆρξε καὶ γιὰ πολλοὺς μουσουλμάνους, ὅπως τὸν διαβόητο κατόπιν Ἀλὴ Πασᾶ τῶν Ἰωαννίνων, τοῦ ὁποίου εἶχε προφητέψει ὁ ἅγιος μὲ ἀκρίβεια τὴν κατοπινή του πορεία. Ὁ ἴδιος ὁ ἅγιος ἔλεγε: «Χίλιοι Τοῦρκοι μ’ ἀγαποῦν, κι ἕνας ὄχι καὶ τόσο. Χίλιοι Ἑβραῖοι μὲ μισοῦν κι ἕνας ὄχι καὶ τόσο». Ἔτσι δὲν εἶχε μόνο φίλους, ἀλλὰ καὶ ὁρκισμένους ἐχθρούς. Τοὺς μουσουλμάνους, ἀφ’ ἑνός, διότι εἶχε ἀνακόψει τὸ κίνημα τοῦ ἐξισλαμισμοῦ. Στὰ μέρη ποὺ εἶχε κηρύξει, ἔπαψαν ὁλωσδιόλου οἱ ἐξισλαμισμοί. Ἀφ’ ἑτέρου τοὺς ἀδίστακτους ἐμπόρους, οἱ ὁποῖοι θίγονταν ἀπὸ τὸ κήρυγμά του περὶ δικαιοσύνης καὶ γιὰ τὴν ἀπαγόρευση τῶν κυριακάτικων παζαριῶν. Αὐτοὶ ἤθελαν τὸν θάνατό του.
Γράφει ὁ ἀείμνηστος Κώστας Σαρδελής: «Οἱ κατάσκοποι τῶν Βενετῶν, τῶν Ρώσων, τῶν Τούρκων τὸν παρακολουθοῦν. Οἱ Ἑβραῖοι ἐνεργοῦν μὲ πάθος γιὰ τὴν ἐξόντωσή του στὸν Κούρτ – πασᾶ του Μπερατιοῦ. Ὁ λόγος; Μὲ τὴ δράση του σταμάτησε τὴν ἀνθελληνικὴ δραστηριότητα, περιόρισε τὴν ἄγρια οἰκονομικὴ ἐκμετάλλευση, ἐπανέφερε τὴν ἀργία τῆς Κυριακῆς. 20.000 γρόσια πρόσφεραν στὸν πασᾶ, ποὺ τὸν σέβονταν καὶ τὸν ἐκτιμοῦσε, νὰ φονεύσει τον Πατροκοσμά». Ἡ τελευταία του περιοδεία ἦταν στὴ μαρτυρικὴ Βόρειο Ἤπειρο. Ὡς προφήτης γνώριζε ὅτι αὐτὴ ἦταν καὶ ἡ τελευταία του. «Διήλθομεν διὰ πυρὸς καὶ ὕδατος καὶ ἐξήγαγες ἡμᾶς εἰς ἀναψυχὴν» ψιθύριζε καθὼς βάδιζε τὸ δρόμο τοῦ μαρτυρίου. Ὁ πασᾶς τοῦ Βερατίου Κούρτ, ἔδωσε τὴν ἄδεια νὰ θανατωθεῖ διὰ ἀγχόνης στὶς 24 Αὐγούστου τοῦ 1779 κοντὰ τὸ χωριὸ Κολικόντασι. Τὸ σῶμα του τὸ ἔριξαν οἱ δήμιοι στὸν ποταμὸ Ἄψο γιὰ νὰ χαθεῖ καὶ νὰ μὴν τὸ βροῦν οἱ Χριστιανοί. Ὅμως ἕνας τολμηρὸς ἱερέας τῆς περιοχῆς, ὀνόματι Μᾶρκος, ἐρεύνησε τὸ ποτάμι καὶ βρῆκε τὸ τίμιο λείψανο καὶ τὸ ἔθαψε μὲ μεγάλες τιμές. Σήμερα τὰ ἱερά του λείψανα ἀναπαύονται σὲ μοναστήρι στὴ μαρτυρικὴ καὶ ἀλύτρωτη Βόρειο Ἤπειρο.
Ἀλλὰ καὶ μὲ τὸ θάνατό του ὁ ἅγιος Κοσμᾶς προσέφερε ὑπηρεσία στὸ Γένος μας. Ὁ μαρτυρικός του θάνατος ἐπισφράγισε καὶ ἐπιβεβαίωσε τὴν ὀρθότητα τῆς διδασκαλίας του καὶ τὴν ἀνεκτίμητη σημασία τοῦ ἔργου του.
Προστέθηκε στὴ χωρία τῶν μυριάδων Μαρτύρων τῆς Ἐκκλησίας μας, οἱ ὁποῖοι ἐπιβεβαίωσαν καὶ ἐπισφράγισαν τὸ ἔργο τους μὲ τὸ αἷμα τους. Ὁ Κώστας Σαρδελὴς αὐτὸ ἀκριβῶς θέλει νὰ τονίσει γιὰ τὸ μαρτύριο τοῦ ἁγίου Κοσμᾶ: «Ὁ θάνατός του σφράγισε τὸ λόγο ὅπου ἔσπειρε στὶς ἀποκαμωμένες ψυχὲς τῶν σκλάβων. Κι ὁ σπόρος ἔπιασε τόπο καὶ φύτρωσε κι ἔδωσε καρπούς. Καὶ θέρισε τὸ γένος τὴν ἐλευθερία του καὶ τὴν ἀναγέννηση τῶν αἰώνιων ἀξιῶν τοῦ ἀνθρώπου». Ὁ μαρτυρικός του θάνατος ἔγινε σύμβολο ἐλπίδας καὶ νίκης γιὰ τοὺς ὑπόδουλους Ἕλληνες. Οἱ κατοπινοὶ ἀγωνιστὲς ὁρμοῦσαν στὴ μάχη τραγουδῶντας τὸ γνωστὸ δίστιχο: «βοήθα μας Ἀη -Γιώργη καὶ σὺ Ἅγιε Κοσμᾶ, νὰ πάρουμε τὴν Πόλη καὶ τὴν Ἀγιά- Σοφιά», ὡς πολεμικὸ ἐφαλτήριο σάλπισμα! Δὲν εἶναι λίγοι ἄλλωστε οἱ σοβαροὶ μελετητές, οἱ ὁποῖοι διερωτοῦνται γιὰ τὸ ποιά θὰ ἦταν ἡ ροὴ τῶν γεγονότων καὶ ποιά πορεία καὶ ἐξέλιξη θὰ εἶχε ἡ ἐθνική μας ὑπόθεση, ἂν ἡ Θεία Πρόνοια δὲν ἐμφάνιζε τὸν ἅγιο Κοσμᾶ τὸν Αἰτωλὸ στὴ συγκεκριμένη κρίσιμη ἐκείνη περίοδο, νὰ δράσει στὴν πατρίδα μας καὶ νὰ προσφέρει αὐτὲς τὶς ἀνεκτίμητες ὑπηρεσίες του στὸ ὑπόδουλο Γένος μας!
Ὁ ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλὸς ἀνήκει ἀναμφίβολα στὶς μεγάλες διαχρονικὲς μορφὲς τοῦ Ἔθνους καὶ τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ μὲν Ἐκκλησία μας τὸν τιμᾶ δεόντως, ἂν καὶ Καθυστερημένα, τὸν ἀνακήρυξε ἅγιο, ὕστερα ἀπὸ διακόσια χρόνια, ὅταν ὁ λαὸς τὸν τιμοῦσε ὡς ἅγιο ἐνῷ ἀκόμη ζοῦσε. Τὸ Ἔθνος μας ὅμως ἐλάχιστη, ἕως μηδαμινὴ τιμή του ἀποδίδει. Ἐλάχιστοι ἀνδριάντες του ἔχουν στηθεῖ καὶ αὐτοὶ ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, ἢ ἀπὸ εὐσεβεῖς ἰδιῶτες. Τὰ ἐκπαιδευτικά μας ἱδρύματα ἀπαξιοῦν νὰ τοὺς στήσουν ἀνδριάντες, ὡς ὄφειλαν, στὶς εἰσόδους τους γιὰ νὰ θυμίζουν τοὺς τιτάνιους ἀγῶνες του γιὰ τὴν παιδεία στὰ μαῦρα χρόνια τῆς τουρκοκρατίας. Δυστυχῶς, δὲν ὑπάρχει σχολεῖο ποὺ νὰ ὑπάρχει προτομή του. Προτομὲς στήνουν μόνο στοὺς «ἄκαπνους» «διαφωτιστές», τύπου Κοραῆ, ὅπου παρακολουθοῦσαν ἀπὸ τὶς ἐφημερίδες τῆς Εὐρώπης τὸν Ἱερὸ Ἀγῶνα τοῦ Ἔθνους, καὶ μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση «κόπιασαν» γιὰ νὰ μᾶς μεταφέρουν τὰ πνευματικὰ σκουπίδια τῆς Εὐρώπης!
Ἀλλὰ ὑπάρχουν καὶ χειρότερα: τὰ σχολικὰ βιβλία περιδιαβαίνουν τὸν ἅγιο Κοσμᾶ μὲ ἐπιγραμματικὲς ἀναφορές, σὰν νὰ ἦταν ἕνας τυχαῖος. Ἀπαξιοῦν νὰ τοῦ προσδώσουν τὴν ὕψιστη ἰδιότητα τοῦ ἁγίου καὶ τὸν ἀποκαλοῦν ἁπλῶς «Κοσμᾶ»! Ἀλλὰ ὑπάρχουν καὶ ἀθλιότερα: κάποιοι «διαβασμένοι», ὅπως ἔλεγε καὶ ὁ ἴδιος, συχνὰ κρατικοδίαιτοι, τὸν βρίζουν, ὡς δῆθεν σκοταδιστὴ καὶ ἀνθέλληνα! Καὶ ξέρετε γιατί; Ἐπειδὴ ἦταν ὀρθόδοξος. Ἐπειδὴ μιλοῦσε γιὰ Ὀρθόδοξη Ἑλλάδα καὶ γιὰ ὀρθόδοξους Ἕλληνες! Ἐπειδὴ εἶχε στὸ νοῦν του τὸ ὅραμα τῆς Ρωμηοσύνης, δηλαδὴ τοῦ παγκόσμιου καὶ πανανθρώπινου ἑλληνορθόδοξου ἰδεώδους καὶ ὄχι τῆς μιοκροεθνικιστικῆς κρατικῆς ὀντότητας τῆς Ἑλλάδος, ποὺ ἐπιθυμοῦσαν καὶ μᾶς ἐπέβαλαν οἱ δυτικοί! Ἐπειδὴ ἤθελε τὴν Ἑλλάδα καὶ τοὺς Ἕλληνες νὰ διαπνέονται ἀπὸ τὴν ἀνόθευτη Ὀρθόδοξη Χριστιανικὴ πίστη καὶ ὄχι ἀπὸ τὰ ἄθεα γράμματα τῶν ἀθέων, ἐμπαθῶν καὶ μικρόψυχων εὐρωπαίων «διαφωτιστῶν». Ἐπειδὴ τόνιζε μὲ σθένος ὅπου πήγαινε: «Ψυχὴ καὶ Χριστὸς σᾶς χρειάζονται. Αὐτὰ τὰ δύο ὅλος ὁ κόσμος νὰ πέση, δὲν ἠμπορεῖ νὰ σᾶς τὰ πάρη, ἐκτὸς καὶ τὰ δώσετε μὲ τὸ θέλημά σας. Αὐτὰ τὰ δύο νὰ τὰ φυλάγετε, νὰ μὴ τὰ χάσετε» (Διδαχὴ Δ’)! Γι’ αὐτοὺς τοὺς λόγους ὁ μεγάλος αὐτὸς ἄνδρας δὲν τιμᾶται, βρίσκεται στὸ περιθώριο καὶ ὑβρίζεται! Ἀλλὰ ἂς γνωρίζουν ὅλοι αὐτοὶ πὼς μποροῦν νὰ λερώνουν ἐξωτερικὰ τὸ χρυσό, ἀλλὰ δὲν μποροῦν νὰ προσβάλλουν τὴν ἀξία του! Μποροῦν νὰ βρίζουν αὐτὸν τὸν πνευματικὸ γίγαντα, ἀλλὰ δὲ μποροῦν νὰ τὸν ἀποκαθηλώσουν ἀπὸ τὴν ἐθνική μας συνείδηση!
Ὅπως γράψαμε στὴν ἀρχὴ τοῦ ἄρθρου, θέσαμε στὸ περιθώριο τοὺς πνευματικούς μας ὁδοδεῖκτες, καὶ γι’ αὐτὸ βαδίζουμε χωρὶς προσανατολισμὸ τὴν προσωπικὴ καὶ κοινωνική μας πορεία. Γι’ αὐτὸ βιώνουμε τὴν χειρότερη πολύπλευρη κρίση τῆς ἱστορικῆς μας ὕπαρξης καὶ δὲν ἔχουμε τοὐλάχιστον τὴν στοιχειώδη αὐτοσυνειδησία νὰ ἀναλογισθοῦμε τὶς αἰτίες ποὺ μᾶς ὁδήγησαν στὸ ναδὶρ τῆς κατάπτωσής μας. Ὁ ἀπίστευτος ἀτομικὸς καὶ κοινωνικός μας ἀμοραλισμὸς δὲ μᾶς ἀφήνει νὰ δοῦμε καὶ νὰ συνειδητοποιήσουμε τὴν αἰτία ὅλων τῶν σύγχρονων κακοδαιμονιῶν μας, ποὺ εἶναι ἡ ἀποκοπή μας ἀπὸ τὶς ζωογόνες ἀρτηρίες τῆς φυλῆς μας, ἀπὸ τὴ βίωση τῶν προαιώνιων καὶ διαχρονικῶν ἀξιῶν μας. Μᾶς χρειάζεται, ἀναμφίβολα, ἕνας σύγχρονος ἅγιος Κοσμᾶς, γιὰ νὰ μᾶς συνεφέρει ἀπὸ τὴν πνευματική μας ἀφασία, νὰ μᾶς ξαναενώσει μὲ τὶς ἀξίες τῆς ἑλληνορθόδοξης παράδοσής μας καὶ νὰ μᾶς δείξει καὶ πάλι τὸ δρόμο, μέσῳ τοῦ ὁποίου θὰ βγοῦμε ἀπὸ τὸ θανατερό μας τέλμα!

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείας πίστεως, διδασκαλία, κατεκόσμησας, τὴν Ἐκκλησία, ζηλωτὴς τῶν Ἀποστόλων γενόμενος καὶ κατασπείρας τὰ θεία διδάγματα, μαρτυρικῶς τὸν ἀγῶνα ἐτέλεσας. Κοσμᾶ ἔνδοξε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἠμιν τὸ μέγα ἔλεος.

Κοντάκιον
Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον.
Ὡς φωστὴρ νεόφωτος τὴν Ἐκκλησίαν, καταυγάζεις ἅπασαν, Εὐαγγελίου διδαχαῖς, Κοσμᾶ Χριστοῦ Ἰσαπόστολε· διὸ ἀξίως γεραίρει τὴν μνήμην σου.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
24 Αὐγούστου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Εὐτυχὴς Ἱερομάρτυρας μαθητὴς τοῦ Ἁγίου Ἰωάννη Θεολόγου
Ἅγιος Κοσμᾶς ὁ Αἰτωλός
Ἀνακομιδὴ Ἱερῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγίου Διονυσίου του Ζακυνθινοῦ
Ἅγιος Τατίων
Ὅσιος Γεώργιος ὁ Λιμνιώτης, ὁ Ὁμολογητής
Ὅσιος Ἀρσένιος ὁ θαυματουργός
Ἀνακομιδὴ Ἱερῶν Λειψάνων τοῦ Ἁγίου Πέτρου Μητροπολίτη Μόσχας
Ὅσιος Ἀριστοκλὴς ὁ Ἀθωνίτης
Συντάκτης