Μοναδικὴ πηγὴ ποὺ διασώζει τὸ Μαρτύριο καὶ τὴν ἀκολουθία τοῦ Ὁσιομάρτυρος Κυρίλλου εἶναι τὸ ἀθωνικὸ χειρόγραφο 347 τῆς μονῆς Διονυσίου. Πρόκειται γιὰ ἕνα κείμενο γραμμένο σὲ λόγια γλῶσσα καὶ κατὰ πᾶσα πιθανότητα αὐτόγραφο ἔργο τοῦ ἀνωνύμου συντάκτη τοῦ Μαρτυρίου, χρονολογούμενο μεταξὺ τοῦ τέλους τοῦ 17ου καὶ τῶν ἀρχῶν τοῦ 18ου μ.Χ. αἰῶνος.
Σύμφωνα μὲ τὸ Μαρτύριό του ὁ Κύριλλος , τὸ κοσμικὸ ὄνομα τοῦ ὁποίου ἦταν Κυριακός, γεννήθηκε στὴ Θεσσαλονίκη τὸ ἔτος 1544 μ.Χ., κατὰ τὴν περίοδο τῆς βασιλείας τοῦ σουλτάνου Σουλεϊμάν. Ὁ πατέρας του ὀνομαζόταν Πέϊος, καταγόταν ἀπὸ τὴν ἐπαρχία Πελαγονίας καὶ διέμενε μὲ τὴν οἰκογένεια τοῦ στὴν περιοχὴ τῆς ἀκροπόλεως τῆς Θεσσαλονίκης.
Σὲ ἡλικία δέκα ἐτῶν ὁ Κυριακὸς ἔμεινε ὀρφανός, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ ἀναλάβουν τὴν κηδεμονία τοῦ δύο θειοι του, συγγενεῖς τῆς μητέρας του, ἐκ τῶν ὁποίων ὁ ἕνας ἦταν μωαμεθανός. Τελικὰ ὁ μωαμεθανὸς θειος του, ἀνέλαβε ἀποκλειστικὰ τὴν κηδεμονία του καὶ τὸν ἔστειλε σὲ κάποιον ἐπίσης μωαμεθανὸ βυρσοδέψη γιὰ νὰ μάθει κοντά του νὰ ἐξασκεῖ αὐτὸ τὸ ἐπάγγελμα.
Ὡστόσο ὁ Κυριακός, ἀκλουθῶντας τὶς συμβουλὲς τοῦ ἄλλου θείου του, ὁ ὁποῖος ἦταν εὐσεβὴς χριστιανός, ἀποφάσισε νὰ ἐγκαταλείψει κρυφὰ τὸ μωαμεθανὸ κηδεμόνα του καὶ νὰ ἀκολουθήσει κάποιους ἁγιορεῖτες μοναχούς, ποὺ κατὰ ἀγαθὴ συγκυρία βρίσκονταν ἐκείνη τὴν ἐποχὴ στὴ Θεσσαλονίκη.
Σὲ ἡλικία 14 ἐτῶν ὁ Κυριακὸς ἔφθασε στὸ Ἅγιο Ὅρος καὶ ἐκάρη μοναχὸς στὴ μονὴ Χελανδαρίου, λαμβάνοντας τὸ μοναχικὸ ὄνομα Κύριλλος.
Ὁ Κύριλλος, ἐπειδὴ ἦταν μικρὸς στὴν ἡλικία καὶ δὲν ἐπιτρεπόταν ἡ διαμονή του στὴ Μονή, ἀσκήτευσε ἐπὶ ὀκτὼ ἔτη σὲ κάποιο χελανδαρινὸ μετόχι καὶ σὲ ἡλικία 22 ἐτῶν ταξίδεψε μαζὶ μὲ ἄλλους δύο χελανδαρινοὺς μοναχοὺς στὴ Θεσσαλονίκη, ὅπου συνάντησε τὸ χριστιανὸ θείο του. Κατερχόμενος ἀπὸ τὴν περιοχὴ τῆς Ἀκροπόλεως πρὸς τὸ λιμάνι τῆς Θεσσαλονίκης μαζὶ μὲ τὸν ἐξάδελφό του – γιὸ τοῦ χριστιανοῦ θείου του -, συνάντησε τυχαία τὸ μωαμεθανὸ κηδεμόνα του, ὁ ὁποῖος παρὰ τὴν παρέλευση πολλῶν ἐτῶν, ἀναγνώρισε τὸν Κύριλλο. Φώναξε ἀμέσως καὶ ἄλλους μουσουλμάνους γιὰ νὰ συλλάβουν τὸν Κύριλλο μὲ τὴν κατηγορία ὅτι, ἐνῷ πρὶν εἶχε ἀσπαστεῖ τὸ μωαμεθανισμό, στὴ συνέχεια τὸν ἀρνήθηκε καὶ ἐξόμωσε.
Ὁ Κύριλλος ὁδηγήθηκε ἀμέσως στὸν Τοῦρκο δικαστὴ τῆς Θεσσαλονίκης, ὁ ὁποῖος ἐπιχείρησε νὰ τὸν πείσει νὰ ἐγκαταλείψει τὴ χριστιανικὴ πίστη καὶ νὰ ἀσπαστεῖ τὸ μωαμεθανισμό. Ὅταν διαπίστωσε πὼς ἡ προσπάθειά του δὲν ἐπέφερε κανένα ἀποτέλεσμα, διέταξε νὰ τὸν ὁδηγήσουν στὴ φυλακὴ σκοπεύοντας νὰ ἐκφέρει τὴν ἀπόφαση τοῦ τὴν ἑπόμενη μέρα.
Τὴν ἄλλη ἡμέρα ὁ Κύριλλος ὁδηγήθηκε καὶ πάλι στὸ δικαστή, ὁ ὁποῖος προσπάθησε γιὰ δεύτερη φορὰ νὰ τὸν μεταπείσει μὲ ὑποσχέσεις ἡ μὲ ἀπειλές, ἀλλὰ ὅταν διαπίστωσε ὅτι ἡ προσπάθειά του ἦταν μάταιη, τὸν καταδίκασε σὲ θάνατο διὰ πυρός. Ὁ Κύριλλος ὁδηγήθηκε ἀπὸ τὸ ἐξαγριωμένο πλῆθος τῶν φανατισμένων τούρκων καὶ τῶν δημίων του στὸν τόπο τῆς καταδίκης του, στὸ παλαιὸ βυζαντινὸ Ἱπποδρόμιο τῆς πόλεως, κοντὰ στὸ ναὸ τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης, ὁ ὁποῖος μνημονεύεται στὸ συναξάριο τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Ὁσιομάρτυρος Κυρίλλου γιὰ πρώτη φορά.
Ὁ Τοῦρκος ὕπαρχος ἐπιχείρησε γιὰ τελευταία φορά, ὅπως συνηθιζόταν, νὰ μεταπείσει τὸν Κύριλλο, προσφέροντάς του ὑλικὲς ἀνέσεις καὶ ἀπολαύσεις, ἀλλὰ ὁ Κύριλλος τῆς ἀρνήθηκε, λέγοντας πὼς γιὰ αὐτὸν μοναδικὸς πλοῦτος ἦταν ὁ Χριστός. Κατόπιν τούτων ὁ ἔπαρχος ἔδωσε ἐντολὴ στοὺς δημίους νὰ ρίψουν τὸν Κύριλλο στὴν πυρά, ἡ ὁποία ἀποτέφρωσε τὸ σῶμα του στὶς 6 Ἰουλίου τοῦ 1566 μ.Χ.
Ἰδιαίτερα ἀξιόλογη εἶναι ἡ τελευταία πληροφορία ποὺ παρέχει τὸ συναξάριο τοῦ Ὁσιομάρτυρος Κυρίλλου:
«Ἐπεὶ γὰρ ἤμελλε τὴ φλογὶ δαπανηθῆναι τὸ σύνολον, κυνῶν ὀστᾶ τεθνηκότων ἐγείραντες, ἔστι δὲ καὶ οὖς θνησιμαίους, τὴ πυρὰ ἐναπέρριψαν ἔνθεν τοὶ τὸ μὲν τοῦ μάρτυρος σῶμα τῷ πυρὶ καταναλωθέν, ὠσεὶ σποδὸς ἐγένετο…».
Τὴ μαρτυρία αὐτὴ ἐπιβεβαίωσε ἡ ἀνακάλυψη μίας πήλινης λάρνακας, ἡ ὁποία περιεῖχε ὑπολείμματα ὀστῶν καὶ ὑφάσματος ἀναμειγμένα μὲ τέφρα, καὶ βρέθηκε στὰ θεμέλια τοῦ παλαιοῦ ναοῦ τῶν Ἁγίων Κωνσταντίνου καὶ Ἑλένης τῆς Πλατείας Ἱπποδρομίου τὸ 1972 μ.Χ., μετὰ τὴν κατεδάφισή του γιὰ τὴν ἀνέγερση τοῦ νέου ναοῦ στὴ θέση του. Ὁ συνδυασμὸς τοῦ σημαντικοῦ αὐτοῦ εὑρήματος μὲ τὴ μαρτυρία τοῦ Συναξαρίου, συγκλίνει καθοριστικὰ στὴν ἀπόδοσή του στὸν Ὁσιομάρτυρα Κύριλλο τὸ Θεσσαλονικέα.

Ἀπολυτίκιον
‘Ηχος γ’. Θείας πίστεως.
Θείον βλάστηµα, Θεσσαλονίκης, ώφθης Κύριλλε Όσιοµάρτυς, δια πυρός τον αγώνα τελέσας σου· όθεν εύρέσει των θείων λειψάνων σου, καθαγιάζεις τους πόθω τιµώντας σε. Αλλά πρέσβευε, Χριστώ τω Θεώ µακάριε, δωρήσασθαι ηµίν το µέγα έλεος.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
6 Ἰουλίου 2025 ἑορτάζουν:
Ὅσιος Σισώης ὁ μεγάλος
Ἅγιοι Λουκία ἡ παρθενομάρτυς, Ρῆξος βικάριος καὶ πολλοὶ ἄλλοι ποὺ μαρτύρησαν στὴν Κομπανία
Ἅγιοι Εἰκοσιτέσσερις Μάρτυρες
Ἅγιος Ἀστεῖος ἐπίσκοπος Δυρραχίου
Ἅγιοι Φιλήμων, Ἄρχιππος καὶ Ὀνήσιμος
Ἅγιος Ἀπολλώνιος
Ἅγιος Ἀλεξανδρίων
Ἅγιος Ἐπίμαχος
Μετακομιδὴ τοῦ Ἱεροῦ λειψάνου τοῦ Ὁσίου Εὐδοκίμου
Ὅσιος Σίσινιος
Ἅγιος Κύριλλος ὁ ὁσιομάρτυρας ἀπὸ τὴ Θεσσαλονίκη
Ἅγιος Palladius ἀπόστολος τῆς Σκωτίας
Ἅγιος Βασίλειος
Εὕρεσις τῶν τιμίων λειψάνων τῆς Ἁγίας Ἰουλιανὴς τῆς Παρθένου
Ὅσιος Σισώης
Σύναξη τῶν Ἁγίων τοῦ Ραντονέζ
Σύναξη πάντων τῶν Κρητῶν Ἁγίων
Συντάκτης