Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Ἡ Θεσσαλονίκη ὑπῆρξε κοιτίδα ἀνάδειξης ἁγίων. Ἑκατοντάδες εἶναι οἱ Θεσσαλονικεῖς ἅγιοι οἱ ὁποῖοι κοσμοῦν τὰ ἱερὰ συναξάρια. Ἕνας ἀπὸ αὐτοὺς εἶναι καὶ ὁ ἅγιος Θεωνάς, Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης. Μιὰ ὄντως σημαντικὴ προσωπικότητα, ἡ ὁποία σημάδεψε τὴν πόλη τὸν 16ο αἰῶνα.
Δὲν ἔχουμε ἐπαρκεῖς πληροφορίες γιὰ τὴν νεανική του ἡλικία, οὔτε γνωρίζουμε ἐπακριβῶς τὸν τόπο γεννήσεώς του. Γεννήθηκε στὰ τέλη τοῦ 15ου αἰῶνα, σύμφωνα μὲ παράδοση, στὴ Λέσβο καὶ γι’ αὐτὸ εἶχε τὴν ὀνομασία Λέσβιος. Πιθανὸν νὰ πῆρε τὴν ὀνομασία αὐτή, ἐπειδὴ διετέλεσε πνευματικὸς στὴ νῆσο, στὸ Πλωμάρι, στὴν ἀρχὴ τῆς ἱερατικῆς του διακονίας. Δὲν γνωρίζουμε οὔτε τὰ ὀνόματα τῶν γονέων του, ἀλλὰ εἰκάζουμε ὅτι ἦταν εὐσεβεῖς ἄνθρωποι.
Ἔχουμε τὴν πληροφορία ὅτι ὁ Θεωνὰς ἀναχώρησε νέος γιὰ τὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἐκάρη μοναχὸς καὶ χειροτονήθηκε πρεσβύτερος στὴ Σκήτη τοῦ Ἁγίου Ὀνουφρίου τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἰβήρων. Ἐκεῖ ἄρχισε τὸν προσωπικό του ἀγῶνα γιὰ κάθαρση τῶν παθῶν του. Προσευχόταν μὲ τὶς ὧρες, ἀγρυπνοῦσε καὶ νήστευε. Μάλιστα ἐπειδὴ ἀγαποῦσε τὴν ἡσυχία καὶ τὴ σιωπή, ἔπαιρνε λίγα τρόφιμα καὶ ἀποσύρονταν σὲ ἐρημικὸ μέρος, ὅπου προσεύχονταν ἀδιάκοπα γιὰ ὅλο τὸν κόσμο καὶ τελευταῖα γιὰ τὸν ἑαυτό του. Ἰδιαίτερα προσευχόταν γιὰ τὸ σκλαβωμένο γένος μας, τὸ ὁποῖο στέναζε κάτω ἀπὸ τὴν δυναστεία τῶν ἀλλοθρήσκων Ὀθωμανῶν.
Ἐκεῖ γνωρίστηκε μὲ ἕναν ἐνάρετο γέροντα τὸν (μετέπειτα ἅγιο) Ἰάκωβο, τοῦ ὁποίου ἔγινε μαθητὴς καὶ ὑποτακτικός. Κοντὰ στὸν Ἰάκωβο ἔμαθε τὰ μυστικὰ τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς. Κάθε μέρα ἀνέβαινε προοδευτικὰ τὴν πνευματικὴ τελειότητα. Εἶχε νεκρώσει τὸν ἑαυτό του γιὰ τὸν κόσμο καὶ ζοῦσε ὡς ἄγγελος.
Στὰ 1518 ὁ Γέροντας Ἰάκωβος κάλεσε τοὺς μαθητές του, στοὺς ὁποίους ἀποκάλυψε ὅραμά του, σύμφωνα μὲ τὸ ὁποῖο τὸν καλοῦσε ὁ Θεὸς νὰ πάει στὴν Αἰτωλοακαρνανία, στὴν Ἱερὰ Μονὴ Τιμίου Προδρόμου Δερβέκιστας, κοντὰ στὸ Θέρμο της Αἰτωλία, διότι ἡ περιοχὴ εἶχε ἀνάγκη πνευματικῆς ἀφυπνίσεως. Καλοῦνταν νὰ ἐργαστεῖ πνευματικὰ γιὰ τὸ λαό, ὁ ὁποῖος κείτονταν σὲ βαθὺ σκοτάδι, ἐξ αἰτίας τῆς τουρκικῆς σκλαβιᾶς. Ὁ Θεωνὰς τοῦ ζήτησε νὰ τὸν πάρει μαζί του καὶ τὸν ἀκολούθησε μὲ πολλὴ χαρά. Ὅταν ἔφτασαν στὴν Ναύπακτο ἔψαχναν γιὰ τὸ Μοναστήρι. Κάθε βράδυ, καὶ οἱ δύο, ἔβλεπαν ἕνα οὐράνιο διάχυτο φῶς σὲ μιὰ περιοχή. Αὐτό το φῶς ἔβλεπαν καὶ οἱ λίγοι μοναχοὶ τῆς Μονῆς, καθὼς καὶ κάτοικοι τῶν γύρω περιοχῶν. Μάλιστα προέβλεπαν πὼς κάτι καλὸ θὰ συμβεῖ.
Μετὰ ἀπὸ τρεῖς ἡμέρες ὁδοιπορία καὶ μὲ ὁδηγὸ τὸ φώς, οἱ δύο ἁγιορεῖτες μοναχοὶ ἔφτασαν στὴ Μονή, οἱ ὁποῖοι ἔγιναν ἐνθουσιωδῶς δεκτοὶ ἀπὸ τὴν ἀδελφότητα. Θεωροῦσαν μεγάλη εὐλογία νὰ ἔχουν μαζὶ τοὺς πνευματικοὺς ἀνθρώπους ἀπὸ τὸ «Περιβόλι τῆς Παναγίας», σταλμένοι ἀπὸ τὸ Θεό.
Ὁ Ἰάκωβος ἀποσύρθηκε σὲ κοντινὴ σπηλιὰ νὰ ζήσει ὡς ἀσκητής. Κατέβαινε κάθε Κυριακὴ στὴ Μονὴ γιὰ νὰ κοινωνήσει καὶ νὰ διδάξει τοὺς μοναχούς. Πολλοὶ Χριστιανοὶ συνέρρεαν στὴ Μονὴ νὰ πάρουν τὴν εὐλογία τοῦ Γέροντα καὶ νὰ ἐξομολογηθοῦν.
Ἔστειλε τότε τὸν Θεωνὰ στὸν Μητροπολίτη Ἄρτας Ἀκάκιο, γιὰ νὰ πάρει τὴν ἄδεια τοῦ ἐξομολόγου καὶ νὰ ζητήσει ἀρωγὴ γιὰ τὴ Μονή. Πῆρε τὴν ἄδεια τοῦ ἐξομολόγου καὶ σημαντικὴ οἰκονομικὴ βοήθεια καὶ ἡ Μονὴ τοῦ Τιμίου Προδρόμου μεταβλήθηκε ἔτσι σὲ πνευματικὸ φάρο τῆς εὐρύτερης περιοχῆς. Πλῆθος ἀνθρώπων ἔτρεχαν στὸν Γέροντα Ἰάκωβο καὶ στὸν Θεωνὰ νὰ ἐξομολογηθοῦν καὶ πάρουν τὴ συμβουλὴ καὶ τὴν εὐλογία τους.
Ὅμως, ὁ μισόκαλος διάβολος φθόνησε τὸ ἔργο τῆς Μονῆς καὶ θέλησε νὰ τὸ καταστρέψει. Κάποιοι ἄθλιοι συκοφάντες ἔφτασαν στὴν Ἄρτα καὶ ἔπεισαν τὸν Ἐπίσκοπο νὰ ἀναφέρει στὶς τουρκικὲς ἀρχὲς ὅτι ἡ Μονὴ ἦταν ἐκκολαπτήριο ἐπαναστατῶν! Ὁ Γέροντας Ἰάκωβος συνελήφθη καὶ ὁδηγήθηκε στὰ Τρίκαλα τῆς Θεσσαλίας, γιὰ ἀπολογία στὸν Μπέη. Τὸν ἀκολούθησε πιστὰ καὶ ὁ Θεωνάς. Ἂν καὶ ὁ Μπέης πείστηκε γιὰ τὴν ἄδικη συκοφαντία ἐναντίον του, τὸν ἔκλεισε στὴ φυλακή. Ἄοκνος συμπαραστάτης του ὁ Θεωνάς, ὁ ὁποῖος μπαινόβγαινε στὴ φυλακὴ καὶ τὸν διακονοῦσε.
Ὁ Μπέης των Τρικάλων, κατόπιν διαταγῆς τοῦ Σουλτάνου, τὸν ἔστειλε νὰ δικαστεῖ στὴν Ἀδριανούπολη, ὅπου καταδικάστηκε καὶ μαρτύρησε, μαζὶ μὲ τὸν ἱεροδιάκονο Ἰάκωβο καὶ τὸν μοναχὸ Διονύσιο, τὴν 1η Νοεμβρίου τοῦ 1520.
Ὁ Θεωνὰς ἐπέστρεψε στὴ Μονὴ τοῦ Τιμίου Προδρόμου, ὅπου ἔγινε ἡγούμενος καὶ συνέχισε ἐπάξια τὸ πνευματικό, κοινωνικὸ καὶ ἐθνικὸ ἔργο τοῦ Γέροντά του. Ἀλλὰ καὶ πάλι ὁ δύστροπος Μητροπολίτης Ἄρτας Ἀκάκιος, ὑποκινούμενος ἀπὸ διεφθαρμένους ἀνθρώπους, διέλυσε τὴ Μονὴ καὶ ἔδιωξε καταχείμωνα τοὺς μοναχούς, τοὺς ὁποίους φιλοξένησε, ὡς τὴν ἄνοιξη, κάποιος εὐσεβὴς προύχοντας τῆς περιοχῆς.
Στὰ 1522 ὁ Θεωνὰς καὶ ἡ ἀδελφότητα πῆγαν στὸ Ἅγιον Ὅρος καὶ ἐγκαταστάθηκαν στὴ Μονὴ Σίμωνος Πέτρας. Ἀλλὰ καὶ ἐκεῖ δὲν στέριωσαν, διότι οἱ τοῦρκοι εἶχαν λεηλατήσει τὴ Μονὴ καὶ οἱ μοναχοὶ πεινοῦσαν.
Γι’ αὐτὸ ἔφυγαν γιὰ τὴν Γαλάτιστα τῆς Χαλκιδικῆς, ὅπου ἀνακαίνισαν τὴν Ἱερὰ Μονὴ τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας της Φαρμακολύτριας, στὴν ὁποία ὁ Θεωνὰς ἔγινε ἡγούμενος. Κατόπιν πληροφοριῶν κάποιου Ἀρτινοῦ Ἱερέα, ἀνακάλυψαν τὰ λείψανα τῶν Νεομαρτύρων Ἰακώβου, Ἰακώβου ἱεροδιακονου καὶ Διονυσίου μοναχοῦ, τὰ ὁποῖα μετέφεραν στὴ Μονή. Σὲ λίγο καιρὸ ἡ Μονὴ ἔγινε γνωστὴ καὶ πλῆθος κόσμου ἔτρεχε νὰ πάρει τὶς εὐλογίες του Θεωνά, ὁ ὁποῖος ἦταν πλέον γνωστὸς ὡς ἐξέχουσα πνευματικὴ μορφή. Δίδασκε καὶ ἐξομολογοῦσε ἀσταμάτητα! Κοντὰ τοῦ θήτευσε μιὰ ἄλλη μεγάλη προσωπικότητα, ὁ ξακουστὸς διδάσκαλος Θεοφάνης, ὁ ὁποῖος τὸ 1560 χειροτονήθηκε Ἀρχιεπίσκοπος Παροναξίας.
Ὁ Θεὸς ὅμως προόριζε τὸν Θεωνὰ γιὰ ὑψηλότερη διακονία. Κλῆρος καὶ λαὸς τὸν ἐξέλεξε Μητροπολίτη Θεσσαλονίκης. Ἀπὸ τὴ νέα του ἐκκλησιαστική του θέση ἄσκησε ἐξαιρετικὸ ποιμαντικό, πνευματικὸ καὶ φιλανθρωπικὸ ἔργο, σὲ μιὰ ἐποχὴ ἀνυπέρβλητων ἐμποδίων, παρ’ ὅλο ὅτι ποίμανε τὸ θρόνο τῆς Θεσσαλονίκης γιὰ μικρὸ χρονικὸ διάστημα, ἀπὸ τὸν Ἀπρίλιο τοῦ 1541 μέχρι τὸν Μάϊο τοῦ 1542, ὅπου κοιμήθηκε εἰρηνικά. Τὸ λείψανό του μεταφέρθηκε θαυματουργικὰ στὴ Μονὴ τῆς Ἁγίας Ἀναστασίας. Τὸ 1821 μεταφέρθηκε στὴ Σκόπελο καὶ ἀργότερα στὴν Μονὴ Ἐσφιγμένου τοῦ Ἁγίου Ὅρους. Ἡ μνήμη του τιμᾶται στὶς 4 Ἀπριλίου.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος πλ. α’. Τὸν συνάναρχον Λόγον.
Ὁσιότητι βίου Πάτερ κοσμούμενος, Θεσσαλονίκης ἐδείχθης ἀρχιεράρχης σοφός, καὶ ποίμην ἀληθινὸς Ἁγίῳ Πνεύματι, θεοφόρε Θεωνᾶ, Ἐκκλησίας καλλονή, δοχεῖον τοῦ Παρακλήτου. Καὶ νῦν ἀπαύστως δυσώπει, ἐλεηθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.

Κοντάκιον
Ἦχος β’. Τοῖς τῶν αἱμάτων σου.
Θεσσαλονίκης ποιμὴν ἐνθεώτατε, καὶ πρεσβευτὰ πρὸς Θεὸν ἡμῶν μέγιστε, σοφὲ Θεωνᾶ ἀεὶ πρέσβευε, πάσης ἀνάγκης λυτροῦσθαι καὶ θλίψεως, τοὺς πόθῳ τιμῶντάς σε Ἅγιε.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
4 Ἀπριλίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἀκάθιστος Ὕμνος
Ὅσιος Γεώργιος ὁ ἐν Μαλεώ
Ὅσιος Ζωσιμάς
Ἅγιοι Θεόδουλος καὶ Ἀγαθάπους
Ἁγία Φερφούθη μετὰ τῆς ἀδελφῆς καὶ ἀνιψιᾶς της
Ὅσιος Πόπλιος
Ὅσιος Πλάτων ἡγούμενος τῆς Μονῆς Στουδίου
Ὅσιοι Θεωνάς. Συμεὼν καὶ Φερβίνος
Ὅσιος Θεωνὰς Ἀρχιεπίσκοπος Θεσσαλονίκης
Ὅσιος Ἰωσὴφ ὁ Πολύαθλος
Ἅγιος Ἰσίδωρος Ἐπίσκοπος Σεβίλλης
Ὅσιος Ζωσιμὰς ἐκ Ρωσίας
Ὅσιος Ἰωσήφ
Σύναξη τῆς Παναγίας της Θεοσκέπαστης στὴν Ἄνδρο
Σύναξη τῆς Παναγίας της Ἀκαθῆς στὴν Σχοινοῦσα
Σύναξη τῆς Παναγίας της Πλατσανῆς στὴν Οἵα τῆς Σαντορίνης
Σύναξη τῆς Παναγίας «Ρόδον Ἀμάραντον» στὸν Πειραιᾶ

Συντάκτης