Τοῦ Λάμπρου Κ. Σκόντζου
Θεολόγου – Καθηγητοῦ
Τὴν πρώτη Κυριακὴ μετὰ τὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ἡ Ἐκκλησία μας τιμᾶ τὴ μνήμη τοῦ ἁγίου ἐνδόξου ἀποστόλου Θωμᾶ καὶ διαβάζεται στὶς ἐκκλησίες ἡ σχετικὴ περικοπὴ τῆς ψηλάφησης τοῦ Χριστοῦ ἀπὸ αὐτόν. Δὲν εἶναι τυχαία αὐτὴ ἡ ἐπιλογή. Ἔρχεται νὰ ἐπιβεβαιώσει, μαζὶ μὲ τὶς τόσες ἄλλες μαρτυρίες, ὅτι ὁ Κύριος ἀναστήθηκε ὄντως ἀπὸ τοὺς νεκρούς. Ὁ Θωμᾶς κατὰ θεία παραχώρηση ζήτησε νὰ ἔχει ἁπτὴ ἐμπειρία τῆς Ἀνάστασης τοῦ Χριστοῦ. Νὰ βάλλει τὰ χέρια του «ἐπὶ τῶν τύπων τῶν ἥλων» καὶ νὰ πιστέψει στὸ ὑπέρτατο γεγονός.
Τὸ ὄνομά του στὴν ἀραμαϊκὴ γλῶσσα «Τέομα» σημαίνει δίδυμος. Στὸ ἱερὸ Εὐαγγέλιο τοῦ δίδεται ὄντως ἡ προσωνυμία «Δίδυμος» (Ἰωάν.11,16). Οἱ ἁγιογραφικὲς πληροφορίες γιὰ τὸ Θωμᾶ εἶναι σχετικὰ λίγες καὶ γι’ αὐτὸ ἔχουν ἐγερθεῖ κατὰ καιροὺς αὐθαίρετες ἑρμηνεῖες γιὰ τὸ πρόσωπό του. Προσπάθησαν νὰ ἐντοπίσουν τίνος δίδυμος ἀδελφὸς ἢ ἀδελφῆς ὑπῆρξε. Κάποιοι τὸν ταυτίζουν μὲ τὸν ἀναφερόμενο ἀπὸ τὸν Ματθαῖο (13,55) ἀδελφόθεο Ἰούδα. Μάλιστα οἱ πολέμιοι τοῦ Χριστοῦ συγγραφεῖς ὑποστηρίζουν ὅτι αὐτὸς ὑπῆρξε δίδυμος ἀδελφὸς τοῦ Κυρίου, παρὰ τὶς ἀντίθετες μαρτυρίες τῶν Εὐαγγελίων, θέλοντας νὰ πλήξουν τὴν ὑπερφυσικὴ ἐνανθρώπηση τοῦ Θεοῦ Λόγου! Ἀρχαία παράδοση, τὴν ὁποία ἀποδέχεται ἡ Ἐκκλησία μας ὁ Θωμᾶς ἦταν δίδυμος ἀδελφὸς κάποιας Λυδίας ἢ Λυσίας. Κάποιοι ἄλλη παράδοση ἀναφέρει ὅτι ἦταν δίδυμος ἀδελφὸς κάποιου Ἐλεάζαρ.
Ὁ Θωμᾶς καταγόταν ἀπὸ τὴν Ἀντιόχεια, σὲ ἀντίθεση μὲ τὴν πλειοψηφία τῶν μαθητῶν, ποὺ ἦταν Γαλιλαῖοι (Ἰωάν.21,2). Κλήθηκε ἀπὸ τὸν Κύριο νὰ τὸν ἀκολουθήσει καὶ αὐτὸς ὑπάκουσε (Μάτθ.10,3.Μάρκ.3,18.Λουκ.6,15). Γενικὰ ὑπῆρξε ἀπὸ τοὺς πιὸ ἀφοσιωμένους μαθητές, τὸν ὁποῖο διέκρινε τὸ θάρρος. Ὅταν οἱ ἄλλοι μαθητὲς προσπαθοῦσαν νὰ ἀποτρέψουν τὸ Χριστὸ νὰ μεταβεῖ στὴ Βηθανία νὰ ἀναστήσει τὸ Λάζαρο, γιὰ τὸ φόβο κακοποιήσεώς τους ἀπὸ τοὺς φανατικοὺς Ἰουδαίους, ὁ Θωμᾶς ἀψηφῶντας τὸν κίνδυνο τοὺς εἶπε: «ἄγωμεν καὶ ἡμεῖς ἵνα ἀποθάνωμεν μετ’ αὐτοῦ» (Ἰωάν.11,16). Εἶναι ἡ πρώτη φορὰ ποὺ ἀκούστηκε ἀπὸ μαθητὴ τοῦ Χριστοῦ νὰ ζητᾶ νὰ πεθάνει μαζὶ μὲ τὸν Κύριο! Ταυτόχρονα ὑπῆρξε καὶ σχετικὰ ὀρθολογιστής. Στὸ Μυστικὸ Δεῖπνο δὲ δίστασε νὰ ρωτήσει τὸν Κύριο: «Κύριε, οὐκ οἴδαμεν ποὺ ὑπάγεις καὶ πὼς δυνάμεθα τὴν ὁδὸν εἰδέναι;» (Ἰωάν.14,5).
Ἐπίσης ἦταν καὶ σκεπτικιστὴς καὶ δύσπιστος. Γιὰ νὰ πιστέψει στὴν Ἀνάσταση τοῦ Κυρίου ζήτησε νὰ ἔχει ἁπτὴ βεβαίωση, νὰ ψηλαφίσει μὲ τὰ ἴδια του τὰ χέρια τὶς πληγὲς τοῦ διδασκάλου του. Μετὰ τὴν ψηλάφηση ὁμολόγησε μὲ ἐνθουσιασμὸ καὶ αὐθορμητισμό: «Ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου» (Ἰωάν.20,28).
Ἀρχαία παράδοση ἀναφέρει ὅτι κήρυξε τὸ Εὐαγγέλιο στὴν Περσία καὶ τὴν ἀχανῆ χώρα τῶν Ἰνδιῶν. Ὡς τὰ σήμερα θεωρεῖται ὁ φωτιστῇς τῶν χωρῶν αὐτῶν. Τὸ τέλος τῆς ζωῆς του ὑπῆρξε μαρτυρικό. Οἱ φανατικοὶ εἰδωλολάτρες τὸν θανάτωσαν διὰ λογχισμοῦ. Ἡ μνήμη του ἑορτάζεται στὶς 6 Ὀκτωβρίου.
Στὸ ὄνομα τοῦ Θωμᾶ ἔχουν διασωθεῖ τρία ἀπόκρυφα κείμενα τοῦ 2ου μ. Χ. αἰῶνα. Πρόκειται ἀναμφίβολα γιὰ ψευδεπίγραφα κείμενα ἀρχαίων αἱρετικῶν γνωστικῶν, οἱ ὁποῖοι θέλοντας νὰ δώσουν κῦρος στὶς αἱρετικές τους δοξασίες, τὶς ἀπέδωσαν στὸν ἀπόστολο Θωμᾶ. Αὐτά τα κείμενα περιέχουν σοβαρὲς πλάνες καὶ κακοδοξίες καὶ γι’ αὐτὸ δὲ θὰ πρέπει νὰ τὰ ἐμπιστεύονται οἱ πιστοί, διότι τὰ χρησιμοποιοῦν οἱ χριστιανομάχοι γιὰ νὰ πλήξουν τὴν ἀξιοπιστία τῆς χριστιανικῆς διδασκαλίας καὶ ἰδιαίτερα τὸ Θεῖο Πρόσωπο τοῦ Λυτρωτῆ μας Χριστοῦ.
Πολλοὶ ἀποκαλοῦν τὸν ἀπόστολο Θωμᾶ ἄπιστο. Δὲν εἶναι σωστὸς αὐτὸς ὁ χαρακτηρισμός του. Ὁ Θωμᾶς δὲν ὑπῆρξε ἄπιστος, ἀλλὰ δύσπιστος. Ζητοῦσε ἀποδείξεις γιὰ νὰ βεβαιωθεῖ καὶ νὰ πιστέψει, ὅπως καὶ ἔγινε. Ὁ Κύριος δὲν τοῦ ἀρνήθηκε αὐτή του τὴν ἐπιθυμία, γεγονὸς ποὺ σημαίνει ὅτι ἡ πίστη μας στά διδάγματα τῆς Ἐκκλησίας μας, δὲν εἶναι, καὶ δὲν πρέπει νὰ εἶναι, παθητικὴ καὶ ἀπόλυτα ἄκριτη κατάσταση, ἀλλὰ προϊὸν ἐλεύθερης ἐπιλογῆς.
Ὁ ἀπόστολος Φίλιππος, ὅταν μίλησε στὸν φίλο τοῦ Ναθαναὴλ γιὰ τὸ Χριστὸ τοῦ εἶπε ἐκεῖνο τὸ περίφημο: «ἔρχου καὶ ἴδε» (Ἰωάν.1,47), «ἔλα φίλε μου νὰ διαπιστώσεις μὲ τὰ ἴδια σου τὰ μάτια αὐτὰ ποὺ σοῦ λέω γιὰ Ἐκεῖνον». Ἄρα δὲν εἶναι κακὸ νὰ ἐρευνοῦμε καλόπιστα. Κακὸ εἶναι νὰ κρατᾶμε στάση κακόπιστη, ἡ ὁποία καὶ θὰ μᾶς κρατήσει τελικὰ μακριὰ ἀπὸ τὴν ἀλήθεια.
Ὁ ἀπόστολος Θωμᾶς ἦταν καλόπιστος καὶ γι’ αὐτό, ἀφοῦ ἱκανοποίησε τὶς αἰσθήσεις του, ὁμολόγησε εὐθαρσῶς: «Ὁ Κύριός μου καὶ ὁ Θεός μου» (Ἰωάν.20,28)! Πόσοι καὶ πόσοι μεγάλοι ἄνδρες καὶ γυναῖκες στὴν ἱστορία δὲν ἔγιναν πιστοὶ ἀπὸ τὴν ἔρευνα! Μυριάδες πραγματικοὶ ἐπιστήμονες ἀνακάλυψαν τὴν πίστη τους μέσα ἀπὸ τὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα, διότι στὰ θαυμαστά τους πορίσματα εἶδαν τὶς ἄκτιστες ἐνέργειες τοῦ Θεοῦ νὰ εἶναι παροῦσες, δημιουργικὲς καὶ συνεκτικὲς δυνάμεις τοῦ κόσμου! Ἀντίθετα ὑπάρχουν ἄλλοι ἐπιστήμονες, τοὺς ὁποίους δὲν ἀγγίζει τὸ γεγονὸς τῆς πανταχοῦ παρουσίας τοῦ Θεοῦ, διότι ὁρμῶνται ἐξ’ ἀρχῆς μὲ ὁδηγὸ τὴν τυφλὴ ἀπιστία. Αὐτοὶ δὲ θὰ βροῦν ποτὲ τὴν ἀλήθεια καὶ δὲ θὰ συναντήσουν τὸ Θεό!
Τὸ σκοτεινὸ μεσαίωνα κυκλοφόρησε στὴν αἱρετικὴ Δύση ἕνα σλόγκαν, τὸ ὁποῖο δὲν ἔχει τὸ παραμικρὸ ἔρεισμα στὴν ἁγία Γραφὴ καὶ τὴν Παράδοση τῆς Ἐκκλησίας μας. Πρόκειται γιὰ τὸ «πίστευε καὶ μὴ ἐρεύνα», τὸ ὁποῖο καὶ ἔγινε παντιέρα των χριστιανομάχων τοὺς τελευταίους αἰῶνες κατὰ τῆς Ἐκκλησίας, ὅτι δῆθεν ἀρνεῖται τὴν ἐπιστημονικὴ ἔρευνα καὶ ζητᾶ τυφλὴ πίστη καὶ ὑπακοή. Ἀλλὰ αὐτὴ ἦταν τακτικὴ τοῦ αἱρετικοῦ παπισμοῦ, ὁ ὁποῖος ἐπέβαλε στοὺς πιστούς του ἄκριτη πίστη καὶ ἀφοσίωση, γιὰ νὰ ἀσκεῖ τὴν κοσμική του ἐξουσία. Ἀντίθετα, ἡ ἁγία Γραφὴ καὶ οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας μας, μᾶς παροτρύνουν: «ἐρευνᾶτε τὰς Γραφὰς» (Ἰωάν.5,39), καὶ «δράξασθε παιδείας» (Ψάλμ.2,12). Κριτήριό μας θὰ πρέπει νὰ εἶναι τὸ γεγονὸς τῆς ἐλευθερίας, ἡ ὁποία εἶναι ἡ προϋπόθεση καθορισμοῦ τοῦ προσώπου. Ὁ ἐλεύθερος ἄνθρωπος εἶναι ἡ γνήσια εἰκόνα τοῦ Θεοῦ, σύμμορφος τῆς εἰκόνος τοῦ Θεοῦ, διὰ τοῦ Χριστοῦ (Φιλιπ.3,23). Αὐτὸ ἔκανε καὶ ὁ ἀπόστολος Θωμᾶς.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.
Ὡς θεῖος Ἀπόστολος, θεολογίας κρουνούς, ἐνθέως ἐξήντλησας, ἐκ λογχονύκτου πλευρᾶς, Χριστοῦ τοῦ Θεοῦ ἠμῶν. Ὅθεν τῆς εὐσέβειας, κατασπείρας τὸν λόγον, ἔλαμψας ἐν Ἰνδίᾳ, ὡς ἀκτὶς οὐρανία, Θωμὰ τῶν Ἀποστόλων, τὸ θεῖον ἀγλάισμα.

Κοντάκιον
Ἦχος δ’. Ἐπεφάνης σήμερον.
Ὁ τῆς θείας χάριτος πεπληρωμένος, τοῦ Χριστοῦ Ἀπόστολος, καὶ ὑπηρέτης ἀληθής, ἐν μετανοίᾳ ἐκραύγαζε· Σύ μου ὑπάρχεις, Θεός τε καὶ Κύριος.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
6 Οκτωβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Θωμᾶς ὁ Ἀπόστολος
Ἁγία Ἐρωτηΐς
Ἅγιος Μακάριος ὁ νέος ὁσιομάρτυρας ἀπὸ τὴν Κίο της Βιθυνίας
Ὅσιος Κενδέας ὁ θαυματουργός
Ἅγιοι Ἰλαρίων ὁ Νέος, Ἰωάννης, Ἰωσὴφ «εἰς τὸν Λυθροδώνταν», Καλάντιος ἐν Ταμασίᾳ, Κασσιανὸς ὁ της Γλυφάς, Κασσιανὸς ὁ της Ἀξύλου, οἱ ἐξ’ Ἀλαμανῶν, ἐν Κύπρῳ
Ὀσίος Γρηγορίος του Χαντζτέλι
Μητροπολίτης Μόσχας καὶ Ἱεραπόστολος Ἀλάσκας
Ἅγιος Παῦλος ἐπίσκοπος Γορτύνης
Συντάκτης