Ο Άγιος Αββάς Δωρόθεος,
(Επιμέλεια Στέλιος Κούκος)
 Αββά Δωρόθεου
Περί ταπεινοφροσύνης
 
1. Είπε κάποιος από τους γέροντες πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη και να είμαστε έτοιμοι σε κάθε λόγο που ακούομε να λέγωμε, συγγνώμη. Διότι με την ταπεινοφροσύνη καταστρέφονται όλες οι επιθέσεις του εχθρού και του ανταγωνιστού.
Ας ερευνήσωμε ποιο είναι το νόημα του λόγου του γέροντος. Γιατί λέγει, πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη, και όχι, πριν από όλα χρειαζόμαστε την εγκράτεια; Αφού μάλιστα ο Απόστολος λέγει, «ο αγωνιζόμενος εγκρατεύεται τα πάντα».
Ή γιατί δεν λέγει, πριν από όλα χρειαζόμαστε το φόβο του Θεού; Αφού μάλιστα η Γραφή λέγει, «αρχή σοφίας φόβος Κυρίου». Και πάλι, «ο καθένας αποστρέφεται το κακό από το φόβο του Κυρίου».
Και γιατί δεν λέγει, πριν από όλα χρειαζόμαστε την ελεημοσύνη ή την πίστι; Αφού μάλιστα λέγει η Γραφή, «με ελεημοσύνες και πίστι καθαρίζονται οι αμαρτίες», και ο Απόστολος λέγει, «χωρίς πίστι είναι αδύνατο να ευαρεστήση κανείς το Θεό».
Εάν λοιπόν είναι αδύνατο να ευαρεστήση κανείς το Θεό χωρίς πίστι, και οι αμαρτίες καθαρίζονται με ελεημοσύνες και πίστι, και από το φόβο του Κυρίου αποστρέφεται ο καθένας το κακό, και αρχή σοφίας είναι ο φόβος του Κυρίου, και ο αγωνιζόμενος εγκρατεύεται τα πάντα, πώς λέγει το, πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη και άφησε όλα αυτά, αν και είναι τόσο αναγκαία;
Θέλει να μας δείξη ο γέρων ότι ούτε ο ίδιος ο φόβος του Θεού ούτε η ελεημοσύνη ούτε η πίστις ούτε η εγκράτεια ούτε καμία άλλη από τις αρετές μπορεί να επιτευχθή χωρίς την ταπεινοφροσύνη. Γι’ αυτό λέγει πριν από όλα χρειαζόμαστε την ταπεινοφροσύνη και να είμαστε έτοιμοι σε κάθε λόγο που ακούομε να λεγωμε, συγγνώμη. Διότι με την ταπεινοφροσύνη καιταστρέφονται όλες οι επιθέσεις του εχθρού και του ανταγωνιστού.
2. Βλέπετε λοιπόν, αδελφοί, πόση είναι η δύναμις της ταπεινοφροσύνης. Βλέπετε ποιο αποτέλεσμα έχει το να λέγωμε, συγγνώμη. Και γιατί καλείται ο διάβολος όχι μόνο εχθρός, αλλά και ανταγωνιστής: Εχθρός λέγεται, διότι είναι μισάνθρωπος, μισόκαλος, επίβουλος. Ανταγωνιστής δε λέγεται, επειδή επιχειρεί να εμποδίση κάθε καλό έργο.
Θέλει κανείς να προσευχηθή; Εκείνος ανταγωνίζεται εμποδίζοντας με τις κακές ενθυμήσεις, με αιχμαλωσία των λογισμών, με ακηδία.
Θέλει κανείς να ελεήση: Εκείνος εμποδίζει με φιλαργυρία, με φιλοχρηματία.
Θέλει κανείς να αγρυπνήση; Εκείνος εμποδίζει με οκνηρία, με ραθυμία. Και σε κάθε καλό πράγμα που επιχειρούμε έναντιώνεται σ’ εμάς με τον ίδιο τρόπο. Γι’ αυτό λέγεται όχι μόνο εχθρός, αλλά και ανταγωνιστής. Με την ταπεινοφροσύνη λοιπόν καταστρέφονται όλες οι επιθέσεις του εχθρού και του ανταγωνιστού.
3. Διότι πραγματικά είναι μεγάλη η ταπεινοφροσύνη κι ο καθένας από τους αγίους εβάδισε με αυτήν την ταπεινοφροσύνη και με τον κόπο εσυντόμευσε την οδοιπορία, καθώς λέγει· «ιδέ την ταπείνωσί μου και τον κόπο μου, και συγχώρεσε όλες τις αμαρτίες μου».
Διότι μπορεί μόνη της η ταπεινοφροσύνη να μας εισαγάγη, όπως έλεγεν ο αββάς Ιωάννης, έστω και με αργοπορίας. Ας ταπεινωθούμε λοιπόν κι εμείς ολίγο, και θα σωθούμε κι αν δεν μπορούμε να και πιάσωμε ως ασθενείς, ας προσπαθήσωμε να ταπεινωθούμε.
Και πιστεύω στο έλεος του Θεού, ότι γι αυτό το μικρό που γίνεται με ταπείνωσι θα ευρεθούμε κι εμείς στον τόπο των αγίων εκείνων, οι οποίοι πάρα πολύ εκοπίασαν κι εδούλευσαν στο Θεό. Συμφωνοι, ασθενούμε και δεν μπορούμε να κοπιάσωμε, μήπως δεν μπορούμε να ταπεινωθούμε;
4. Μακάριος είναι, αδελφοί, όποιος έχει ταπείνωσι. Μεγάλη είναι η ταπείνωσις, καλώς δε επεσήμανεν ο άγιος εκείνος αυτόν που έχει αληθινή ταπείνωσι, λέγοντας ότι «η ταπείνωσις δεν οργίζεται ούτε παροργίζει κανένα». Και το πράγμα φαίνεται παράξενο, διότι η ταπείνωσις εναντιώνεται μόνο στην κενοδοξία κι από αυτή μόνο φυλάττει τον άνθρωπο.
Οργίζεται όμως κανείς και για χρήματα και για φαγητά. Πώς λοιπόν λέγει ότι «η ταπείνωσις δεν οργίζεται ούτε παροργίζει κανένα»; Η ταπείνωσις είναι μεγάλη, όπως είπαμε, και δυνατή ώστε να εφελκύση την χάρι του Θεού στην ψυχή.
Λοιπόν αυτή η χάρις του Θεού, όταν έλθη, σκεπάζει την ψυχή από αυτά τα άλλα δύο βαριά πάθη διότι τι είναι βαρύτερο από το να οργίζεται κανείς και να παροργίζη τον συνάνθρωπο, όπως είπεν ο Ευάγριος, ότι είναι τελείως ξένο προς το μοναχό να οργίζεται;
Πραγματικά, εάν αυτός δεν καλυφθή γρήγορα με ταπείνωσι, λίγο λίγο έρχεται σε κατάστασι δαίμονος, ταράσσοντας και ταρασσόμενος. Γι’ αυτό λοιπόν λέγει ότι «η ταπείνωσις δεν οργίζεται ούτε παροργίζει κανένα».
 
Από τον τόμο «Φιλοκαλία των νηπτικών και ασκητικών, Αββά Ησαΐου, αββά Ζωσιμά, αββά Δωροθέου» των εκδόσεων Πατερικαί Εκδόσεις «Γρηγόριος ο Παλαμάς». Κείμενο, μετάφραση, σχόλια Παναγιώτης Χρήστου.