Αυτές τις ημέρες διάβασα ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον βιβλίο [1] του Μichael, J., Santel, Καθηγητή πολιτικής φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο του Harvard και σκέφτηκα, να μοιραστώ τις εντυπώσεις που μου δημιουργήθηκαν από μια πρώτη ανάγνωση.
Στις 440 σελίδες του χρήσιμου καλογραμμένου αυτού βιβλίου [2], ξεδιπλώνονται με αποδεικτική δεξιότητα και φιλοσοφική ενάργεια, καθημερινά ανθρώπινα ερωτήματα, φιλοσοφικοί, κοινωνικοί, παιδαγωγικοί, οικονομικοί προβληματισμοί, για την έννοια, το περιεχόμενο και την επίπτωση της αξίας στην ανθρώπινη σύγχρονη ζωή [3], μάλιστα υπό το πρίσμα των παγκόσμιων κοινωνικών εμπειριών από την πρόσφατη βίωση της πανδημίας του Covid19.
Από την πρώτη ανάγνωση, ενδεικτικά ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου είναι τα εξής:
I. Η υποβοηθούμενη αγορά «δανεικής λάμψης της αξίας» μέσω πανεπιστημιακών πτυχίων με στόχο την «ανοδική κινητικότητα» βαραίνει τους ώμους των νέων ανθρώπων, οι οποίοι «αναγκάζονται σχεδόν να πιστέψουν ότι η επιτυχία είναι αποκλειστικά δική τους και ότι, αν αποτύχουν, δεν μπορούν να κατηγορήσουν άλλον παρά μόνο τον εαυτό τους».
II. Η ισότητα των αποτελεσμάτων είναι καταπιεστική και μη δημιουργική. Η εναλλακτική λύση είναι μια ευρεία ισότητα συνθηκών οι οποίες θα καλλιεργήσουν τους κοινωνικούς δεσμούς συμβάλλοντας στη πραγμάτωση της δημοκρατίας.
III. Το ζητούμενο δεν είναι η ισότητα. Το ζητούμενο είναι, πολίτες από διάφορα κοινωνικά στρώματα, να συναντιούνται σε κοινούς χώρους και στη δημόσια σφαίρα.
IV. Αν η δημοκρατία είναι απλά η διαχείριση της οικονομίας με άλλα μέσα, αν δεν είναι τίποτα άλλο από το άθροισμα των ατομικών συμφερόντων και προτιμήσεών μας, τότε η τύχη της δεν εξαρτάται από τους ηθικούς δεσμούς των πολιτών.
V. Ο μηχανισμός αξιοκρατικής διαλογής επιτελεί το έργο του. Και αυτοί που είναι στην κορυφή δύσκολα αντιστέκονται στη σκέψη ότι δεν αξίζουν την επιτυχία τους , όπως και ότι δεν αξίζουν τη θέση τους και εκείνοι που βρίσκονται στον πάτο.
VI. Η αξιοκρατική πεποίθηση ότι οι άνθρωποι αξίζουν τα όποια πλούτη η αγορά προορίζει για το ταλέντο τους, καθιστά την αλληλεγγύη σχεδόν αδύνατη. Η απάντηση εξαρτάται από το αν θα αναγνωρίσουμε ότι παρά τους κόπους μας δεν είμαστε αυτοδημιούργητοι και αυτάρκεις.
VII. Η ατομική σωτηρία όπως εμφανίζεται σε χριστιανικές συζητήσεις (Πελάγιος 5ος αι. [4], Αυγουστίνος, Λούθηρος, Καλβίνος) συνδέεται αναπόσπαστα και τροφοδοτεί την τυραννία της αξίας, όπως με άλλα συμφραζόμενα παρατηρεί ο Μax Weber.
VIII. Θα πρέπει να ξαναθυμηθούμε να ακούμε τους άλλους.
IX. Η επιτυχία συνδεδεμένη με την αξία, συντρίβει την αίσθηση της συνάφειας και συνύπαρξης στην πραγματική ζωή. Η επιτυχία δεν είναι δικό μας κατόρθωμα γι αυτό αξίζει να νιώσουμε ευγνωμοσύνη με ταπεινότητα, σε κάποιους άλλους που μας έδωσαν τις ευκαιρίες.
X. Η διαλογή και ο μόχθος για το ατομικό καλό στο αέναο τυραννικό κυνηγητό της αξίας, έχουν ουσιώδη ποιοτική διαφορά με την αξία της ευγνωμοσύνης και της ταπεινοφροσύνης οι οποίες συμβάλλουν στο κοινό καλό που βρίσκεται στην κοινωνική συνοχή και αλληλεγγύη.
XI. Η ατομική ευτυχία προϋποθέτει να μπορούν όλοι να ζήσουν μια αξιοπρεπή και ποιοτική ζωή, είτε ανελίσσονται , είτε όχι.
XII. Η ταπεινοφροσύνη θα μας βοηθούσε να απομακρυνθούμε από τη σκληρή ηθική της επιτυχίας, η οποία μας κρατά σε απόσταση. Επειδή ακριβώς ξεπερνά την τυραννία της αξίας και υποδεικνύει μία λιγότερη μνησίκακη και πιο γενναιόδωρη δημόσια ζωή.
Υποσημειώσεις
1. «Τhe Tyranny of Merit- What’ s Become of the Common Good?» , 2020, εκδ. «ΠΟΛΙΣ», μετ. Μιχάλης Μήτσος, 2022, 978-960-435-817-5.
2. Εισαγωγή: H ηθική διάσταση της εισαγωγής στο πανεπιστήμιο – Αναμέτρηση με την αξία/ Kεφ 1: Kερδισμένοι και xαμένοι / Kεφ 2: «Eίναι μεγάλη επειδή είναι καλή;»: Mια σύντομη ηθική ιστορία της αξίας/ Kεφ 3: Η ρητορική της ανέλιξης / Kεφ 4: Προσοντισμός: η τελευταία αποδεκτή προκατάληψη/ Kεφ 5: Η ηθική διάσταση της επιτυχίας /Kεφ 6: Ο μηχανισμός διαλογής /Kεφ 7: Η αναγνώριση της εργασίας / Συμπέρασμα: Η αξία και το κοινό καλό – Πέρα από την ισότητα των ευκαιριών – Δημοκρατία και ταπεινοφροσύνη (Στα 7 κεφάλαια εμπεριέχονται περίπου 80 υποκεφάλαια με συνοχή αλλά και νοηματική αυτονομία, κάνοντας το βιβλίο εύχρηστο, ελκυστικό με δυνατότητα σειριακής ή υπερβατής προσπέλασης αναλόγως της έμφασης ενδιαφέροντος)
3. «Sustainable Growth and the Green Golden Rule» (Beltratti, A., G. Chichilniski and G. Heal 1993)
4. H προσέγγιση της αξίας από τους προ του Πελαγίου, Πατέρες του 4ου αι., δηλ. ένα μόλις αιώνα πριν (Βασίλειο, Χρυσόστομο , Γρηγόριο, PG 31 212Β, PG 29b, σελ. 4 – 208, PG 35, 889C-892A, P.G., 62, 109-110 , κ.ά ) γίνεται σε σαφές πλαίσιο, ισοτιμίας, αλληλεγγύης, ταπεινότητας, ηθικής της αγάπης και όχι ηθικής του καθήκοντος (ηθικισμός), συμπαράστασης, κοινότητας, αλληλοπεριχώρησης, αίσθησης της αυτονόητης διαχείρισης των ατομικών αγαθών για το κοινό καλό, αναγνώρισης της εργασίας 5 υπέρβασης της ατομικής σωτηρίας μέσα από την συμπόρευση όλων στο κοινό ταξίδι προς την κοινή σωτηρία. (Ως ευγνώμων αναγνώστης, θα πρότεινα, αν μπορούσα, στην επόμενη-βέβαιη – έκδοση του βιβλίου, να γινόταν μια μικρή αναφορά στη μεγάλη συζήτηση που έκαναν οι ακριβώς πριν τον Πελάγιο φιλόσοφοι Πατέρες, Βασίλειος, Γρηγόριος, Χρυσόστομος, για την αξία , δίνοντας μια διάσταση, που κατά την γνώμη μου, ταιριάζει περισσότερο στην προσέγγιση για την αξία, που αριστοτεχνικά διατυπώνει σε αυτό του το βιβλίο ο πιο σημαντικὀς και πιο επιδραστικός εν ζωή φιλόσοφος -συγγραφέας, ο Μichael J. Santel).
5. «Η εργασία ως απαιχμαλωσία από τον εγωκεντρισμό»( Δρ, Κύριλλος Κωστόπουλος, εκδ. Γρηγόρη, 2011, Αθήνα, 978-960-720-1).
