Ύμνοι του ενιαύσιου κύκλου
της Υπεραγίας Θεοτόκου
Εισαγωγικά
          Δεν υπάρχει ανθρώπινο πρόσωπο μετά τον Χριστό που να υμνολογήθηκε τόσο πολύ. Σε κάθε κανόνα της εκκλησίας αλλά και σε κάθε «Δόξα Πατρί» ακολουθεί ένας ύμνος της Παναγίας, στον οποίο τονίζεται η αγνότητα της Παναγίας και η άσπορος σύλληψης του Υιού και Λόγου του Θεού. Όλοι οι υμνογράφοι υποκλίνονται και παρακινούνται σε θριαμβευτική υμνολογία στην Παναγία. Βέβαια υπάρχουν και τα μεγάλα γεγονότα της ζωής της, όπως το Γενέσιον, η Γέννηση του Χριστού,  ο Ευαγγελισμός, ο Ακάθιστος Ύμνος, η Σταύρωση και η Ανάσταση και τέλος η Κοίμησή της που υμνήθηκαν με τον πιο ωραίο και θεόπνευστο τρόπο. Θα θέλαμε να παρουσιάσουμε ενδεικτικούς στίχους και τροπάρια από τον κύκλο του όλου ενιαυτού, δηλαδή όλου του έτους, για να δούμε την έκταση και την θεοπνευστία όλων των υμνογράφων που εξύμνησαν την Υπεραγία Θεοτόκο.
Το Γενέσιον της Θεοτόκου
Ἀπολυτίκιον

Ἦχος δ’

Ἡ γέννησίς σου Θεοτόκε, χαρὰν ἐμήνυσε πάσῃ τῇ οἰκουμένῃ·
 ἐκ σοῦ γὰρ ἀνέτειλεν ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης, Χριστὸς ὁ Θεὸς ἡμῶν,
 καὶ λύσας τὴν κατάραν, ἔδωκε τὴν εὐλογίαν
 καὶ καταργήσας τὸν θάνατον ἐδωρήσατο ἡμῖν ζωὴν τὴν αἰώνιον.
Σχόλιο
          Η Γέννηση της Θεοτόκου έφερε χαρά σε όλους τους ανθρώπους, διότι από αυτήν ανέτειλε ο Ήλιος της Δικαιοσύνης, που είναι ο Χριστός, ο Θεός μας. Η δικαιοσύνη που έφερε ο Χριστός στον κόσμο είναι ότι:
α) Διέλυσε την κατάρα της Εύας και του Αδάμ μετά την πτώση τους.
β) Έφερε την ευλογία του Θεού στον πεπτωκότα άνθρωπο.
γ) Κατάργησε τον θάνατο (θανάτω θάνατον πατήσας).
δ) Μας έδωσε το ιο μεγάλο δώρο, την αιώνιο ζωή.
          Μέσα σε τέσσερις γραφές ο υμνογράφος περιέκλεισε όλη την θεία αποστολή της Παναγίας, η οποία έγινε πρόξενος τόσων δωρεών.
          Ας δούμε τώρα και τροπάρια του εσπερινού και του όρθρου της εορτής:
Εις τον Εσπερινόν
Ἦχος α’

Ἡ πρώην ἄγονος χώρα, γῆν καρποφόρον γεννᾷ·
 καὶ ἐξ ἀκάρπου μήτρας καρπὸν ἅγιον δοῦσα,
 γάλακτι ἐκτρέφει, θαῦμα φρικτόν! ἡ τροφὸς τῆς ζωῆς ἡμῶν,
 ἡ τὸν οὐράνιον ἄρτον ἐν τῇ γαστρί δεξαμένη, γαλουχεῖται μαζῷ.
Σχόλιο
          Το φοβερό θαύμα είναι ότι από μια άγονη (στείρα) γυναίκα, την Άννα, γεννιέται μια καρποφόρα γη, η Παναγία, και μια άκαρπη μήτρα (της Παναγίας) δίνει έναν άγιο καρπό (τον Χριστό). Η φυσική στειρότητα και η φυσική παρθενία δεν γίνονται εμπόδια για ευλογημένη καρποφορία, πρώτα της Παναγίας και ύστερα του Χριστού. «Όπου γαρ βούλεται Θεός, νικάται φύσεως τάξις» θα τονίσει ο υμνογράφος.   
 

Ἦχος πλ. β’

Αὕτη ἡμέρα Κυρίου, ἀγαλλιᾶσθε λαοί· ἰδοὺ γὰρ τοῦ φωτὸς ὁ νυμφών,
 καὶ ἡ βίβλος τοῦ λόγου τῆς ζωῆς  ἐκ γαστρὸς προελήλυθε,
 καὶ ἡ κατὰ ἀνατολὰς πύλη ἀποκυηθεῖσα
προσμένει τὴν εἴσοδον τοῦ Ἱερέως τοῦ μεγάλου,
 μόνη καὶ μόνον εἰσάγουσα Χριστὸν εἰς τὴν οἰκουμένην,
 πρὸς σωτηρίαν τῶν ψυχῶν ἡμῶν.
Σχόλιο
          Το Γενέσιον της Θεοτόκου είναι ημέρα  Κυρίου, διότι στο πρόσωπό της επαληθεύονται όλες οι προφητείες για την έλευση του Χριστού και γι’ αυτό πρέπει να αγάλλονται όλοι  οι λαοί της γης.  Από τα σπλάχνα της θα εμφανιστεί ο νυμφώνας του φωτός, η Βασιλεία του Θεού, και η Βίβλος της ζωής, όπου εγγράφονται όλοι όσοι θα ζήσουν αιώνια. Είναι η ανατολική πύλη του ναού του Σολομώντα, η γαστέρα της Παναγίας, που παρέμεινε αιώνες κλειστή, για να ανοίξει με τον ερχομό του Χριστού. Με την γέννησή της η Παναγία προσμένει την είσοδο του Μεγάλου Αρχιερέα, του νυμφίου της Χριστού. Η Παναγία μόνη της χωρίς άνδρα θα εισάγει μέσα στην Οικουμένη τον Χριστό, που είναι μοναδικός, ως Μονογενής Υιός του Θεού και όλα αυτά για την σωτηρία των ψυχών μας.
 
Εις τον Όρθρον
Εἰς τοὺς Αἴνους, 
 Ὢ τοῦ παραδόξου θαύματος!
ἡ πηγὴ τῆς ζωῆς, ἐκ τῆς στείρας τίκτεται,
ἡ χάρις καρπογονεῖν λαμπρῶς ἀπάρχεται.
Εὐφραίνου Ἰωακείμ τῆς Θεοτόκου γεννήτωρ γενόμενος
 οὐκ ἔστιν ἄλλος ὡς σύ, τῶν γηγενῶν γεννητόρων θεόληπτε·
ἡ γὰρ θεοδόχος Κόρη, τοῦ Θεοῦ τὸ σκήνωμα,
τὸ πανάγιον ὄρος, διὰ σοῦ ἡμῖν δεδώρηται.
Σχόλιο
          Το παράδοξο θαύμα είναι ότι από μια στείρα (την Άννα) γεννιέται αυτή (η Παναγία), από την οποία θα πηγάσει η Ζωή (ο Χριστός). Η Χάρη του Θεού αρχίζει να καρποφορεί με εξαιρετικό τρόπο. Ο Ιωακείμ, ο προστάτης της Παναγίας, έχει κάθε λόγο να ευφραίνεται ψυχικά, γιατί έγινε τυπικά ο γεννήτορας της Παναγίας, μια τιμή που δεν μπορεί να την έχει κανένας άλλος γεννήτορας, αφού έγινε αποδέκτης του Θεού (θεόληπτος). Εξαιτίας του, δηλαδή με τις φροντίδες του, μας δόθηκε το μεγάλο δώρο, το πανάγιο όρος, το σκήνωμα του Θεού, που είναι η Κόρη την οποία δέχτηκε να προστατεύσει, γιατί η ίδια έγινε το δοχείο του Θεού (Θεοδόχος).
            %dfghjjjjjuhgfdfg%
Εισόδια της Θεοτόκου
Α΄Κανών
Ναὸς καὶ παλάτιον καὶ οὐρανός ἔμψυχος ὀφθεῖσα Θεόνυμφε
τοῦ Βασιλέως, ἐν Ναῷ τῷ νομικῷ, ἀφιεροῦσαι σήμερον,
τούτῳ τηρουμένη πανάχραντε.
Σχόλιο
          Ο υμνογράφος αποκαλεί την Παναγία, Θεόνυμφο, έμψυχο ναό, παλάτιο Βασιλεως και ουρανό, καθώς αναλογίζεται την αφιέρωση της Παναγίας στον Νομικό Ναό του Σολομώντα. Προφανώς η Παναγία συγκεντρώνει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά, διότι είναι η μέλλουσα νύμφη του Χριστού, τον οποίο η ίδια γέννησε ανθρωπίνως. Ναός, γιατί θα εγκατασταθεί μέσα της ο Χριστός, «ως εμψύχω ναώ κιβωτού», λέγει ο υμνογράφος,  παλάτι, διότι θα γίνει η κατοικία του Παμβασιλέως Χριστού, ουρανός, διότι θα μπορέσει να χωρέσει στα σπλάχνα της τον Αχώρητο, και μάλιστα είναι «πλατυτέρα των ουρανών, τιμιωτέρα των Χερουβίμ και  ενδοξοτέρων των Σεραφείμ». Έζησε μέσα στον Ναό, αγίασε και μεταμορφώθηκε και  η ίδια ναός, γι’ αυτό τα Εισόδια της Θεοτόκου είναι ο προάγγελος του ερχομού του Σωτήρος Χριστού.
Κοντάκιον  Ἦχος δ’
 
Ὁ καθαρώτατος ναὸς τοῦ Σωτῆρος, ἡ πολυτίμητος παστὰς καὶ Παρθένος, τὸ ἱερὸν θησαύρισμα τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ, σήμερον εἰσάγεται, ἐν τῷ οἴκῳ Κυρίου, τὴν χάριν συνεισάγουσα, τὴν ἐν Πνευματι Θείῳ· ἣν ἀνυμνοῦσιν Ἄγγελοι Θεοῦ· Αὕτη ὑπάρχει σκηνὴ ἐπουράνιος.
Σχόλιο
          Με την είσοδο της Θεοτόκου στον Ναό του Θεού γίνεται και η ίδια ναός και μάλιστα «καθαρώτατος», διότι δεν μπορεί ο Χριστός να κατοικήσει μέσα σε αμαρτωλό άνθρωπο. Ακόμη γίνεται ανεκτίμητος νυφικός θάλαμος, ενώ εξακολουθεί να είναι Παρθένος και τελικά είναι ο θησαυρός που βρήκε ο Θεός στους ανθρώπους, για να εμπιστευθεί τον Υιό του τον Μονογενή. Η εισαγωγή της Παρθένου στον Ναό έχει ως αποτέλεσμα συγχρόνως να εισάγεται η Θεία Χάρη του Αγίου Πνεύματος στο ανθρώπινο γίγνεσθαι. Γι’ αυτό παραξενεύονται ακόμη και οι άγγελοι και ταυτόχρονα χαίρονται για το γεγονός αυτό, γιατί πράγματι η Θεόνυμφος Θεοτόκος γίνεται όχι μόνο ναός πάνω στη γη αλλά και μια σκηνή, μια κατοικία ουράνια.
Β΄Κανών, Ωδή γ΄
Ἡ τοῦ Θεοῦ ἀμνὰς ἡ ἄσπιλος, ἡ περιστερὰ ἡ ἀμόλυντος, ἡ θεοχώρητος σκηνή, τὸ τῆς δόξης ἁγίασμα, ἐν σκηνώματι ἁγίῳ, κατοικεῖν ᾑρετίσατο.
Ἡ τριετίζουσα τῷ σώματι, καὶ πολυετὴς ἐν τῷ πνεύματι, ἡ πλατυτέρα οὐρανῶν καὶ τῶν ἄνω Δυνάμεων ὑπερτέρα εὐφημείσθω ἐν ᾠδαῖς ἡ Θεόνυμφος.
Σχόλιο
          Η  Παναγία αφιερώνεται στο Θεό ως μια «άσπιλος αμνάς», ως μια αμόλυντη και αθώα περιστερά, ενώ ταυτόχρονα είναι ο χώρος που χώρεσε τον αχώρητο Θεό  και παράλληλα  είναι το άγιο απαύγασμα της δόξας του Θεού. Αυτή δέχτηκε να παραμείνει στον Ναό, παρόλο ότι ήταν μόλις τριών ετών στην ηλικία, όμως πολυετής στο πνεύμα, αυτή που είναι πιο πλατιά από τους ουρανούς και είναι ανώτερη από όλες τις ουράνιες δυνάμεις. Αυτήν λοιπόν την Θεοδόχο κόρη πρέπει να την υμνήσουμε με ωδές πνευματικές, όπως της αξίζει.
Κανών β’, ᾨδὴ ε’, τῆς ἙορτῆςἮχος α’

 Λαμπροφορήσωμεν οἱ Ὀρθόδοξοι, πάντες συντρέχοντες, καὶ δοξάζοντες, τὴν θεομήτορα, ὅτι Κυρίῳ, σήμερον προσφέρεται, ὡς θῦμα εὐπρόσδεκτον.
Ἀγαλλιάσθωσαν οἱ Προπάτορες, σήμερον Δέσποινα, καὶ εὐφραινέσθω ἡ τεκοῦσά σε, σὺν τῷ πατρί σου· ὅτι ὁ καρπὸς αὐτῶν, Κυρίῳ προσάγεται.
Τὴν πολυώνυμον καὶ περίδοξον, ἄμωμον δάμαλιν, ὡς ἐν σαρκὶ κυοφορήσασαν, τὸν θεῖον μόσχον, πάντες ἀνυμνήσωμεν, πιστῶς ἑορτάζοντες.
Σχόλιο
          Ο Ορθόδοξοι λαμπροφορούν στην Ανάσταση, κι όμως επειδή και τώρα έχουμε μια ισάξια γιορτή,  πρέπει να τρέξουμε στις εκκλησιές και να δοξολογήσουμε την Θεομήτορα. Η Παναγία γίνεται το εκούσιο θύμα και προσφέρεται στον Ναό και γι’  αυτό είναι ευπρόσδεκτο από τον Θεό. Οι Προπάτορες, Ιωακείμ και Άννα, πρέπει να χαίρονται και να αγάλλονται, γιατί τηρούν την υπόσχεσή που δώσανε ότι, αν αποκτήσουν παιδί, θα το αφιερώσουν στον Θεό. Η Παναγία γίνεται η περιώνυμη και ένδοξη «δάμαλις» (αγελάδα), που θα κυοφορήσει στα σπλάχνα της  το θείο μοσχάρι, τον Χριστό. Αυτήν ας την ανυμνήσουμε δείχνοντας την πίστη μας με τον εορτασμό της.
 
Ακάθιστος Ύμνος, 3ος οίκος
Γνώσιν άγνωστον γνώναι, η Παρθένος ζητούσα,
εβόησε πρός τόν λειτουργούντα: Εκ λαγόνων αγνών,
Υιόν πώς εστι τεχθήναι δυνατόν, λέξον μοι.
Η Παρθένος Μαρία, ως Παρθένος που ήταν, ήταν λογικό να απορεί πώς ήταν δυνατό, αφού ήταν Παρθένος και τα σπλάχνα της ήταν αγνά, να γεννήσει υιόν και μάλιστα τον Υιόν του Θεού; Αυτό το άγνωστο ήθελε να μάθει «Γνώσιν άγνωστον γνώναι» και ζητούσε εξηγήσεις από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, ο οποίος εκείνη τη στιγμή λειτουργούσε ως όργανο της Θείας αποστολής, αλλά ο Αρχάγγελος αντί άλλης απαντήσεως την χαιρέτησε αισθανόμενος δέος μπροστά στη γυναίκα αυτή, η οποία θα γινόταν Μητέρα του Θεού.
Χαίρε, βουλής απορρήτου μύστις, χαίρε, σιγής δεομένων πίστις.
Μέσα σε αυτές τις λεκτικές αντιθέσεις εκφράζονται τα υψηλά θεολογικά και δογματικά ζητήματα της ενανθρώπισης του Κυρίου. Η Θεοτόκος γίνεται «μύστις», μυσταγωγός, λειτουργός της μεγάλης Βουλής του Θεού, να σώσει τον άνθρωπο, η οποία μέχρι τότε ήταν απόρρητη, άγνωστη ακόμη   και στους αγγέλους αλλά και σε αυτόν τον Αρχάγγελο Γαβριήλ, ο οποίος «καταπλαγείς» δεν ήξερε ποιο επάξιο εγκώμιο να προσαγάγει προς την Θεοτόκο και « εξίστατο και ίστατο κραυγάζων χαίρε νύμφη Ανύμφευτε», δηλαδή γίνεσαι νύφη χωρίς να παντρευτείς άνθρωπο, αλλά τον Νυμφίο της εκκλησίας.
Ο στίχος αυτός συνδέεται με τον αμέσως επόμενο άρρηκτα, αν και φαίνεται άσχετος. Η Θεοτόκος χαρακτηρίζεται ως πίστη αυτών που χρειάζονται τη σιγή, τη σιωπή μπροστά σε αυτό το ανείπωτο, το ανέκφραστο γεγονός. Ούτε ο αρχάγγελος Γαβριήλ μπόρεσε να ψελλίσει έστω και μία λέξη για το απίστευτο αυτό γεγονός παρά μονάχα αρκέστηκε να την χαιρετίσει και να την αποκαλέσει «Νύμφη Ανύμφευτε». Την ενανθρώπιση του Υιού και Λόγου του Θεού δεν ήταν λίγοι αυτοί που την αμφισβήτησαν, γι  αυτό και οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς δεν χάνουν την ευκαιρία να την τονίσουν ιδίως στα Θεοτοκία των Ύμνων και των Κανόνων.
Χαίρε, τών θαυμάτων Χριστού τό προοίμιον,
χαίρε, τών δογμάτων αυτού τό κεφάλαιον.
Η Θεοτόκος με την άσπορη αυτή κυοφορία επρόκειτο να γεννήσει τον Χριστό, ο οποίος θα κάνει θαύματα προς όλους τους ανθρώπους. Η απαρχή όμως αυτών των θαυμάτων γίνεται με την Θεοτόκο.
Η άσπορος γέννηση του Χριστού αποτελεί δογματικό κεφάλαιο για την εκκλησία, γιατί αυτό το γεγονός σηματοδοτεί την θεϊκή προέλευση και αποστολή του Χριστού στον κόσμο της αμαρτίας.
Χαίρε, κλίμαξ επουράνιε, δι ‘ ής κατέβη ο Θεός,
χαίρε γέφυρα μετάγουσα τούς εκ γής πρός ουρανόν,
Η Θεοτόκος είναι η επουράνιος κλίμαξ με την οποία κατέβηκε ο Θεός στους ανθρώπους, για να ανεβάσει τους ανθρώπους στον ουρανό. Η εκκλησία μας με διάφορους τρόπους μιλάει για την κλίμακα αυτή είτε του Ιακώβ είτε με τους αγγέλους κατά τη Γέννηση του Χριστού είτε με την κλίμακα των αρετών του Ιωάννη, ο οποίος μας καθοδηγεί προς τον ουρανό.
Η Θεοτόκος όμως είναι και η γέφυρα που οδηγεί από τη γη στον ουρανό, είναι ο άνθρωπος που έδωσε την ανθρώπινη φύση στη Θεϊκή φύση του Χριστού και έτσι γεφυρώθηκε το χάσμα που υπήρχε ανάμεσα στο Θεό και στον άνθρωπο. Τώρα πια, αφού ο Θεός έγινε άνθρωπος μέσω της Θεοτόκου, μπορεί και ο άνθρωπος να γίνει Θεός, να φτάσει στη θέωση, πόθο που τον είχε και μέσα στον Παράδεισο αλλά τον επεδίωξε με λανθασμένο τρόπο.
Χαίρε, τό τών Αγγέλων πολυθρύλητον θαύμα,
χαίρε, τό τών δαιμόνων πολυθρήνητον τραύμα,
          Ο ποιητής συνεχίζει να παίζει με τις αντιθέσεις (θαύμα – τραύμα, πολυθρύλητον – πολυθρήνητον, Αγγέλων – δαιμόνων). Πέρα όμως από αυτές και πάλι τις λεκτικές αντιθέσεις υπάρχει η ουσία των πραγμάτων και των γεγονότων. Το θαύμα της ενανθρωπήσεως του Θεού, που το συζητούσαν οι Άγγελοι και δεν μπορούσαν να το καταλάβουν, έγινε τραύμα για τους δαίμονες, γιατί ο Χριστός με την ενσάρκωσή του επέφερε συντριπτικό πλήγμα στους δαίμονες, οι οποίοι πριν από τον ερχομό του Χριστού αλώνισαν σε όλη την ανθρωπότητα και τώρα περιορίζονται ασφυκτικά. Πώς να μην χαιρετίζει ο ποιητής αυτό το θαύμα που  έγινε τραύμα στους δαίμονες.
Χαίρε, τό Φώς αρρήτως γεννήσασα, χαίρε, τό πώς μηδένα διδάξασα.
Στο απολυτίκιο των Χριστουγέννων ψάλλουμε: «Η γέννησίς σου, Χριστέ ο Θεός ημών, ανέτειλε τω κόσμω το φως το της γνώσεως…σε προσκυνείν τον Ήλιον της Δικαιοσύνης»  και σε ένα άλλο τροπάριο «ανέτειλας Χριστέ εκ Παρθένου, νοητέ ήλιε της δικαιοσύνης». Ο ίδιος ο Κύριος είπε; «Εγώ ειμί το φως του κόσμου το φωτίζον πάντα άνθρωπον ερχόμενον εις τον κόσμον». Έτσι δικαιολογείται ο χαρακτηρισμός της Παρθένου ως «Ηλιοστάλακτης». Το πώς έγινε αυτό δεν το είπε σε κανέναν η Παρθένος Μαρία, απλώς εμείς μετά την μετάστασή της και μέχρι τώρα βλέπουμε την Παναγία, καθώς έχει δεχτεί  το φως της Θεότητας να είναι λαμπρή, φωτισμένη, ηλιοστάλακτη.
Χαίρε, σοφών υπερβαίνουσα γνώσιν.
 χαίρε, πιστών καταυγάζουσα φρένας.
          Ποια σοφία ανθρώπινη θα μπορούσε να περιγράψει αυτό το θείο θαύμα;  Ξεπερνά κάθε ανθρώπινη γνώση, ποιος ανθρώπινος νους μπορεί να χωρέσει αυτό το ανερμήνευτο θαύμα; Κι όμως, όταν φωτίσει το μυαλό των πιστών, τότε αυτό ξεκαθαρίζει, ξεδιαλύνει τα αξεδιάλυτα, εισχωρούν μέσα στο «θείο γνόφο» και φωτίζονται, όπως φωτίστηκε και ο απ. Παύλος στο δρόμο της Δαμασκού, όταν η αστραπή της θεότητας «καταύγασε» τον «εσκοτισμένον» του νου και από διώκτη τον έκανε απόστολο.
          Της Παναγίας της πρέπει επάξια αυτός ο χαιρετισμός: «Χαίρε, Νύμφη ανύμφευτε», που εκφράζει μια από τις πολλές εναρμονισμένες αντιφάσεις που έφερε ο Χριστός: Η Παναγία έγινε Νύμφη χωρίς να νυμφευτεί άνθρωπο, παρά μόνο  τον Νυμφίο Χριστό.
         
 Η κοίμηση της Θεοτόκου
Κανών Α΄ᾨδὴ α’ Ἦχος α’
Ὁ Εἱρμὸς 

«Πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ, ἡ ἱερὰ καὶ εὐκλεὴς Παρθένε μνήμη σου,
πάντας συνηγάγετο, πρὸς εὐφροσύνην τοὺς πιστούς,
ἐξαρχούσης Μαριάμ, μετὰ χορῶν καὶ τυμπάνων τῷ σῷ,
 ᾄδοντας Μονογενεῖ, ἐνδόξως ὅτι δεδόξασται».

Σχόλιο
Το τροπάριο αυτό του ύμνου, που πρόκειται να αποδοθεί στην Υπεραγία Θεοτόκο σχετικά με τον εορτασμό της μνήμης της  Κοίμησης της Θεοτόκου, είναι εισαγωγικό. Η μνήμη της Θεοτόκου είναι «ιερή», διότι και το πρόσωπο που τιμάται είναι ιερό, εφόσον πρόκειται για  μητέρα Θεού και «ευκλεής» δοξασμένη, διότι εορτάζεται από όλη την οικουμένη και προπάντων από όλον τον ελληνισμό. Αυτή είναι και η αιτία της συγκέντρωσης των πιστών, πράγμα που θα προκαλέσει «ευφροσύνη» δηλαδή χαρά. Πώς όμως δικαιολογείται το ότι ο υμνογράφος μας καλεί «προς ευφροσύνην» τη στιγμή που πρόκειται για κηδεία;  Ο υμνογράφος γνωρίζει την μετάσταση της Θεοτόκου και τα εγκαίνια και της δικής μας ανάστασης, γι’  αυτό και μας καλεί όχι σε ένα πένθιμο γεγονός αλλά σε ένα ευφρόσυνο. Αυτήν ακριβώς την αίσθηση έχει και ο λαός του Θεού για τον εορτασμό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
Κείμενο (α΄ τροπάριο  γ΄ Ωδής)
Γυναῖκά σε θνητήν, ἀλλ’ ὑπερφυῶς καὶ Μητέρα Θεοῦ εἰδότες,
Πανάμωμε, οἱ κλεινοὶ Ἀπόστολοι πεφρικυίαις ἥπτοντο χερσί,
δόξῃ ἀπαστράπτουσαν, ὡς θεοδόχον σκῆνος θεώμενοι.
Σχόλιο
Οι ένδοξοι Απόστολοι, που παραβρέθηκαν από όλες τις εσχατιές της γης στην Κοίμηση της Παναγίας, γνώριζαν ότι κήδευαν μια θνητή γυναίκα, αλλά αυτή η γυναίκα δεν ήταν σαν τις άλλες, ήταν η Μητέρα του Θεού, διότι ο Υιός της δεν ήταν μόνο άνθρωπος αλλά και Θεός, δηλαδή Θεάνθρωπος. Όταν λοιπόν χρειάστηκε να την κηδέψουν με φόβο και τρόμο άπλωσαν τα χέρια τους, για να σηκώσουν το θείο σκήνωμα και να το πάνε στον τάφο. Τα χέρια τους έτρεμαν, γιατί η Παναγία ήταν «πεποικιλμένη τῇ θείᾳ δόξῃ».
Στο δρόμο που πήγαιναν τα δέντρα λύγιζαν και προσκυνούσαν την Θεομήτορα και χοροί Αγγέλων υμνολογούσαν τον Θεό: «Τῇ ἐνδόξῳ Κοιμήσει σου, οὐρανοὶ ἐπαγάλλονται, καὶ Ἀγγέλων γέγηθε τὰ στρατεύματα, πᾶσα ἡ γῆ δὲ εὐφραίνεται». Παράλληλα άλλοι Άγγελοι  πρόσταζαν στους φύλακες Άγγελους του Παραδείσου να ανοίξουν διάπλατα τις πύλες, για να εισέλθει η Μητέρα του Θεού: «Ἄρατε πύλας, καὶ ταύτην ὑπερκοσμίως ὑποδέξασθε, τὴν τοῦ ἀενάου φωτὸς Μητέρα».
Κείμενο ( α΄ τροπάριο δ΄ Ωδής)
Ἴδετε λαοὶ καὶ θαυμάσατε· τὸ ὄρος γὰρ τὸ ἅγιον,
καὶ ἐμφανέστατον Θεοῦ, τῶν ἐπουρανίων βουνῶν,
ἐφύπερθεν αἴρεται, οὐρανὸς ἐπίγειος, ἐν ἐπουρανίῳ,
καὶ ἀφθάρτῳ χθονὶ οἰκιζόμενος
Σχόλιο
Το τροπάριο είναι γεμάτο από συμβολισμούς, τους οποίους πρέπει να εξηγήσουμε, για να καταλάβουμε τί θέλει να πει ο υμνογράφος. Η Παναγία είναι το Άγιο Όρος  (δεν είναι τυχαίο το ότι το Άγιο Όρος είναι το περιβόλι της Παναγιάς) και τα επουράνια βουνά είναι οι Άγγελοι, όπως προφήτευσε ο Ησαΐας (β, 2) και ο Μιχαίας(δ,ι):«Οτι ἔσται ἐν ταῖς ἐσχάταις ἡμέραις ἐμφανὲς τὸ ὄρος Κυρίου καὶ ὁ οἶκος τοῦ Θεοῦ ἐπ᾿ ἄκρων τῶν ὀρέων καὶ ὑψωθήσεται ὑπεράνω τῶν βουνῶν » (Ησα.β,2)
Η Παναγία που κάνει εμφανέστατη την παρουσία του Θεού με την ζωή και τα θαύματά της, υψώνεται πιο πάνω από τα βουνά, δηλαδή τους Αγγέλους. Εδώ πρέπει να θυμηθούμε αυτό που ψέλνουμε στη Θεία Λειτουργία: «την τιμιωτέραν των Χερουβίμ και ενδοξοτέραν ασυγκρίτως των Σεραφίμ». Πρόκειται για την Μετάσταση της Υπεραγίας Θεοτόκου, η οποία ανέβηκε πιο ψηλά από τους Αγγέλους, αφού πήγε και κάθισε ως βασίλισσα δίπλα στον βασιλιά της, τον Χριστό.
          Δεν εξαντλούνται όμως εδώ οι συμβολισμοί της Παναγίας. Χαρακτηρίζεται ως «ἐπίγειος οὐρανὸς» που πάει να κατοικήσει σε μια γη, που είναι ουράνια και γι’  αυτό και άφθαρτη. Η Παναγία και η ίδια ήταν θνητή και  φθαρτή, και η γη που κατοικούσε ήταν και αυτή υλική και φθαρτή. Κι όμως παρόλα αυτά έζησε σε αυτήν την φθαρτή γη όχι μόνο ως άγγελος, όπως ο προφήτης Ηλίας και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, αλλά ως ουράνιος άνθρωπος, έχοντας μέσα της πάντοτε τον επουράνιο Θεό, ο οποίος την καταξίωσε και την έκανε «πλατυτέραν των ουρανών», αφού χώρεσε μέσα της τον αχώρητο Θεό.
Κείμενο  (γ΄ τροπάριο δ΄ Ωδής)
Ἐπήρθησαν πύλαι οὐράνιαι, καὶ Ἄγγελοι ἀνύμνησαν,
καὶ ὑπεδέξατο Χριστός, τὸ τῆς παρθενίας αὐτοῦ, μητρῷον κειμήλιον. Χερουβὶμ ὑπεῖξέ σοι, ἐν ἀγαλλιάσει, Σεραφὶμ δὲ δοξάζει σε χαίροντα.
Σχόλιο
Ο υμνογράφος απαντά στην εντολή των κάτω Αγγέλων προς τους άνω Αγγέλους, αυτούς που φυλάγουν τον Παράδεισο, να ανοίξουν τις πύλες και να εισέλθει η παντάνασσα: «Ἄρατε πύλας, καὶ ταύτην ὑπερκοσμίως ὑποδέξασθε, τὴν τοῦ ἀενάου φωτὸς Μητέρα …» Και πράγματι ανοίχτηκαν οι ουράνιες πύλες «πύλαι οὐράνιαι επήρθησαν»  και οι Άγγελοι υποδέχθηκαν και ανυμνούσαν την Μητέρα του Θεού τους.  Ο ίδιος ο Χριστός παραβρέθηκε στην υποδοχή της Θεοτόκου, της μητέρας του, την οποία ο υμνογράφος αποκαλεί κειμήλιο παρθενίας:
Ανάμεσα τώρα στην Μητέρα, την Παναγία, και τον Υιό, τον Χριστό, διημείφθη ένας συγκινητικός διάλογος κατά τον Ιωάννη τον Δαμασκηνό, όπου η Παναγία με απόλυτη εμπιστοσύνη παραδίδει τον εαυτό της, σώμα και ψυχή, σε αυτόν που του έδωσε ανθρώπινο σώμα και ανθρώπινη ψυχή. Είναι η πιο γλυκιά στιγμή της Παναγίας, η οποία επιτέλους βλέπει τον γιο της μέσα σε ουράνια δόξα και μεγαλείο και αναπαύεται η ψυχή της.
Τα Χερουβίμ και τα Σεραφείμ  έχουν ως αποστολή τους να υμνούν τον Θεό με αγαλλίαση και χαρά. Με την ίδια αγαλλίαση και χαρά υμνολογούνε τώρα την Μητέρα του Θεού τους, διότι αυτή πρεσβεύει για τον αγιασμό  όλων  ανθρώπων και Αγγέλων.
Κανών Β΄
Κείμενο  (α΄ τροπάριο  ε΄ Ωδης)
Κροτείτωσαν σάλπιγγες, τῶν θεολόγων σήμερον,
γλῶσσα δὲ πολύφθογγος ἀνθρώπων, νῦν εὐφημείτω,
περιηχείτω ἀήρ, ἀπείρῳ λαμπόμενος φωτί·
Ἄγγελοι ὑμνείτωσαν, τῆς Παρθένου τὴν Κοίμησιν
Σχόλιο
Ο υμνογράφος από ένθεο ζήλο καλεί σε αυτόν τον πανηγυρισμό όλους, Θεολόγους, ανθρώπους, Αγγέλους ακόμη και τον αέρα να συμμετάσχουν στην Κοίμηση της Παρθένου, ο καθένας με τον τρόπο του. Οι Θεολόγοι, δηλαδή οι Απόστολοι, που πρώτοι άκουσαν και κήρυξαν τον λόγο του Θεού, να σαλπίσουν τα ιερά σαλπίσματα. Οι άνθρωποι με την πολυφωνική τους γλώσσα ας εκφωνήσουν εγκώμια. Ο αέρας   λαμπερός από το φως της Παναγιάς, που ανεβαίνει προς τον ουρανό, ας περιχυθεί και να φωτίσει όλον τον κόσμο. Τέλος οι Άγγελοι να υμνήσουν την Παναγία μας, όπως υμνούν τον Θεό Πατέρα μας. Και βέβαια και ο ίδιος ο υμνογράφος εγκωμιάζει την Μητέρα του Θεού με τον ποιητικό του λόγο.
Κείμενο  (β΄ τροπάριο  στ΄ Ωδής)
Ζωῆς ὑπάρξασα τέμενος, ζωῆς τῆς ἀϊδίου τετύχηκας·
 διὰ θανάτου γάρ, πρὸς τὴν ζωὴν μεταβέβηκας,
ἡ τὴν ζωὴν τεκοῦσα τὴν ἐνυπόστατον.
Σχόλιο
Το τροπάριο αυτό είναι η απάντηση στην απορία που διατύπωσε ο υμνογράφος στο προηγούμενο τροπάριο. Η Παναγία έγινε το ιερό τέμενος, ο ιερός ναός της, όπου κατοίκησε ο Χριστός, δηλαδή η Ζωή. Επομένως ήταν τυχερή, διότι με αυτόν τον τρόπο κέρδισε την αιώνια ζωή. Το παράξενο όμως στην περίπτωση αυτή ήταν ότι έπρεπε να πεθάνει, για να ζήσει. Θάνατος και ζωή έχουν διπλή σημασία, και επίγεια και ουράνια, και υλική και πνευματική. Ο ίδιος ο Χριστός δίδασκε ότι όποιος θυσιάσει αυτήν την υλική ζωή για χάρη του ευαγγελίου, θα αποκτήσει την αιωνιότητα της πνευματικής ζωής. «ὃς γὰρ ἐὰν θέλῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ σῶσαι ἀπολέσει αὐτήν· ὃς δ᾽ ἂν ἀπολέσῃ τὴν ψυχὴν αὐτοῦ ἕνεκεν ἐμοῦ εὑρήσει αὐτήν (Ματθ, 16,25). Ο Απόστολος Παύλος μιλάει για νέκρωση των μελών του σώματος «νεκρώσατε ουν τα μέλη του σώματος», για πάλη κατά του παλαιού ανθρώπου και την απόκτηση του νέου, του ανακαινούμενου με την Χάρη του Θεού.   Γίνεται επομένως λόγος για νέκρωση, για θάνατο αλλά του παλαιού, του αμαρτωλού ανθρώπου και αναγέννηση του νέου, του κατά Χριστόν ανθρώπου.
          Επομένως η Παναγία μας δείχνει το δρόμο της αιωνιότητας, τον δρόμο που οδηγεί στον Χριστό, τον δωρεοδότη της αιωνιότητας. Όπως ο θάνατος της Παναγίας δεν ήταν το τέλος της ζωής της, έτσι και ο δικός μας  θάνατος, όποτε κι αν έρθει, δεν είναι το τέλος αλλά η αρχή μιας νέας ζωής, είναι η είσοδος σε μια άλλη ζωή, την αιώνια.
Κείμενο  (β΄ τροπάριο της ζ΄ Ωδής)
Σαλπισάτωσαν τῇ σάλπιγγι τοῦ Πνεύματος, ὄρη οὐράνια,
ἀγαλλιάσθωσαν νῦν, βουνοὶ καὶ σκιρτάτωσαν θεῖοι, Ἀπόστολοι, ἡ Βασίλισσα, πρὸς τὸν Υἱον μεθίσταται, σὺν αὐτῷ ἀεὶ κρατοῦσα.
Σχόλιο
Συνεχίζεται το κλίμα του πανηγυρισμού και σε αυτό συμμετέχουν τώρα όλες οι αγγελικές δυνάμεις, ανώτερες και κατώτερες, όλοι οι Απόστολοι του Θεού, γιατί η Βασιλομήτωρ δεν πεθαίνει αλλά μεταβαίνει από την γη στον ουρανό, από τους μαθητές του στον ίδιο τον Κύριο, για να συμβασιλεύσει μαζί του, αφού καθίσει στα δεξιά του. Από εδώ βγαίνει και το εορταστικό κλίμα που επικρατεί παντού κατά την Κοίμηση της Παρθένου. Πρόκειται για το πιο χαρμόσυνο γεγονός, διότι, αφού η Παναγία, που ήταν και αυτή άνθρωπος, ανέβηκε ολόσωμη  στον ουρανό, μετά τον θάνατό της, μπορεί και κάθε πιστός να ανεβεί στον ουρανό μετά τον θάνατό του.
Το μεγαλυνάριο της Θεοτόκου
Δεν υπάρχει ωραία αναφορά που να μην αποδίδεται στην Υπεραγία Θεοτόκο. Προσέξτε το παρακάτω μεγαλυνάριο
Θεοτοκίο του Πλαγίου Δ΄
Χαῖρε θρόνε πυρίμορφε τοῦ Θεοῦ,
χαῖρε Κόρη καθέδρα βασιλική,
Η Υπεραγία Θεοτόκος είναι ο πύρινος θρόνος του Θεού, αφού φιλοξενεί μέσα της το πυρ της Θεότητος, τον Χριστό, και παράλληλα είναι η καθέδρα του Βασιλέως Χριστού.
κλίνη πορφυρόστρωτε, χρυσοπόρφυρε θάλαμε,
Ακόμη είναι το κρεβάτι το στρωμένο με πορφύρα και ο θάλαμος που είναι ντυμένος χρυσοπόρφυρος.
χλαμὺς ἁλουργόχροε, τιμαλφέστατον τέμενος,
Είναι η χλαμύδα η βαθυγάλανη και  το πολυτιμότατο ιερό.
ἀστραπηφόρον ἅρμα, λυχνία πολύφωτε,
Είναι το άρμα, που βγάζει αστραπές σαν του προφήτη Ηλία, και το πολύφωτο λυχνάρι.
χαῖρε Θεοτόκε, δωδεκάτειχε πόλις, καὶ πύλη χρυσήλατε,
Η Παναγία παρομοιάζεται  με την πόλη την πολύ ισχυρή,  αφού έχει δώδεκα τείχη και με την  χρυσή πύλη του Ναού το Σολομώντα, από όπου θα περνούσε ο Μεσσίας Χριστός κατά τους Εβραίους.
 καὶ παστὰς ἀγλαόμορφε, ἀγλαόχρυσε τράπεζα,
 Θεοκόσμητον σκήνωμα,
Η Παναγία είναι ο πιο όμορφος νυφικός θάλαμος και η πιο όμορφη και αστραφτερή τράπεζα, είναι το σκήνωμα του Χριστού, που ο ίδιος ο Θεός το στόλισε και γι’  αυτό είναι πολύ ωραίο.
χαῖρε ἔνδοξε νύμφη ἡλιοστάλακτε, χαῖρε μόνη ψυχῆς μου διάσωσμα.
Ηλιοστάλακτος είναι το ερυθρό κρασί που  χαρακτηρίζεται από ζωηρό πλούσιο ερυθρό χρώμα και έντονα αρώματα και γεύσεις και γ’ αυτό αυτά  το καθιστούν ελκυστικό. Τέτοιο κρασί είναι η Παναγία ως νύμφη του Χριστού και γι’ αυτό έγινε και ένδοξη. Η Παναγία χαρακτηρίζεται  είτε  ως μυρωδάτο και ελκυστικό κρασί, που γλυκαίνει όλους,  είτε σαν δοχείο που στάζει ήλιο και φωτίζει τους πάντες. Εκείνο που έχει σημασία για τον υμνογράφο είναι ότι η Παναγία είναι η μόνη σωτηρία της ψυχής μας.
Η δυσκολία εξύμνησης της Θεοτόκου
          Πραγματικά είναι πολύ δύσκολο για τους υμνογράφους να βρουν τα κατάλληλα λόγια για να εξυμνήσουν την Θεοτόκο. Αυτό τονίζει και το παρακάτω τροπάριο:
Θ΄ Ωδή Κανόνος Θεοφανίων
«Ἀπορεῖ πᾶσα γλῶσσα, εὐφημεῖν πρὸς ἀξίαν,
Κάθε άνθρωπος βρίσκεται σε δύσκολη θέση, όταν πρόκειται να βρει τα κατάλληλα λόγια που να σε αξίζουν
ἰλιγγιᾷ δὲ νοῦς καὶ ὑπερκόσμιος, ὑμνεῖν σε Θεοτόκε·
Κάθε μυαλό ακόμη και όλων των ανθρώπων το πιάνει ίλιγγος, όταν πρόκειται να σε εξυμνήσει Θεοτόκε
ὅμως ἀγαθὴ ὑπάρχουσα, τὴν πίστιν δέχου·
όμως ως αγαθή που είσαι δέξου την πίστη μας
 καὶ γὰρ τὸν πόθον οἶδας, τὸν ἔνθεον ἡμῶν·
γιατί εσύ γνωρίζεις τον θεϊκό μας πόθο
σὺ γὰρ Χριστιανῶν εἶ προστάτις, σὲ μεγαλύνομεν.»
γιατή εσύ είσαι η προστάτισσα των Χριστιανών
κι εσένα δοξολογούμε.
Επίλογος
          Εμείς δεν έχουμε τίποτα να πούμε. Τα είπανε όλα οι θεόπνευστοι υμνογράφοι. Εμείς ας επικαλούμαστε την μεσιτεία και την πρεσβεία της Υπεραγίας Θεοτόκου προς τον Υιό της και τον Λόγο του Θεού.