Πότε θα ανθίσουν τούτοι οι τόποι; Πότε θα έρθουν καινούργοι άνθρωποι να συνοδεύσουν την βλακεία
στηντελευταίατηςκατοικία;
Γ.Σεφέρη
Οι ημέρες που διανύει η ανθρωπότητα μάς εντάσσουν στο πλαίσιο της ανάγκης να διατυπωθεί η έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων υπό την νομική της θεμελίωση και ταυτόχρονα υπό την επιρροή της χριστιανικής διδασκαλίας στην διαμόρφωσή τους. Οι ανθρώπινες κοινωνίες βασανίζονται ιδιαιτέρως, και αυτό είναι που κάνει όλους να προβληματίζονται, για το αν αυτά που συμβαίνουν γύρω μας αποφασίζονταιαπόανθρώπους,καιοπωσδήποτεαναφορούνανθρώπους. Υπάρχουν ανθρώπινα δικαιώματα; Εφαρμόζονται; Καταστρατηγούνται; Αν και «η συζήτηση για τα δικαιώματα έχει λάβει έναν κυρίαρχο πολιτικό, νομικό και ηθικό λόγο στην Δύση, και η προστασία των δικαιωμάτων και οι παραβιάσεις γίνονται όλο και πιο σημαντικά ζητήματα στις διεθνείς σχέσεις και την διπλωματία»1, φαίνεται πως υπάρχουν ακόμα σημαντικά κενά στην υλοποίηση τους.
Η πορεία του ανθρώπου έδειξε ότι υπάρχει η ανάγκη να θεσμοθετείται,τόσοσενομικάόσοκαισεθεολογικάκείμενα,ηπροστασία της ανθρώπινης ύπαρξης, ενώ αποτελεί σπουδαίο τμήμα η «θεμελιώδης έννοια του προσώπου2 για την οντολογία και την θεολογία»3. Λέγει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος «Σύ δέ, ἄνθρωπε τοῦ Θεοῦ, μνήσθητι τίνος εἶ ποίημα και ποῦ καλῇ και πόσα ἔχεις και πόσον ὀφείλεις, παρά τίνος σοι λόγος,
1JohnWitte,FrankS.Alexander,ChristianityandHumanRights:AnIntroduction,CambridgeUniversityPress, Αγγλία, 2010, σ.37
2ΧρήστοςΓιανναράς,ΤοΠρόσωποκαιοΈρως,Ίκαρος,Αθήνα,2017
3ΙωάννηςΖηζιούλας,ΜητροπολίτηςΠεργάμου,BeingasCommunion.StudiesinPersonhoodandtheChurch, Crestwood, NY, St. Vladimir.SeminaryPress, 1985
νόμος, προφῆται, αὐτό το εἰδέναι Θεόν το μη ἀπελπίζειν τά προσδοκώμενα. Μίμησαι διά ταῦτα Θεοῦ φιλανθρωπίαν. Τοῦτο ἔχει μάλιστα θεῖον ἄνθρωπος το εὖποιεῖν. Ἔξεστί σοι Θεόν γενέσθαι μηδέν πονήσαντι· μήπρόῃτόν καιρόν τῆςθεώσεως»4. Το διάχυτο ερώτημα είναι, αν συνυπάρχουνόλοι,τόσοστηνθεολογίαόσοκαιστηννομική,κάτωαπότην ομπρέλα τουόρου «άνθρωπος», ακόμη κιαν «άνθρωποι» τιςπερισσότερες φορές ενορχηστρώνουν την καταπάτηση κάθε δικαιώματος, επιδεικνύοντας ζωώδη ένστικτα και συμπεριφορές. Από την μία πλευρά νομοθέτης, ρυθμιστής της προστασίας του πολίτη και από την άλλη δυνάστης, το παράξενο είναι πώς γίνεται σ’ έναν νου η συνύπαρξη δύο αντιφατικών πεποιθήσεων.
Πριν την ύπαρξη των νομοθετικών κειμένων και πριν οριστικοποιηθούν νομικώς οι έννοιες των δικαιωμάτων, πρώτη στην υπεράσπιση της ανθρώπινης ζωής και του ανθρώπου τοποθετείται η χριστιανικήδιδασκαλία.Πολύβαθιάμέσατηςπεριέχειαρχέςπουμπορούν να συνδεθούν με την θεμελίωση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, καθώς προωθεί αξίες όπως η αγάπη, η δικαιοσύνη, η συγχώρεση και η αλληλεγγύη.Οιαρχέςτουευαγγελίουαποτελούνπηγήέμπνευσηςγιατην Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου5(ΕΣΔΑ) και την διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη6.
«Η χριστιανική πίστη ήταν εκείνη που έδωσε το πρόσωπο της Ευρώπης,εκείνηηπίστηήτανπουτόνισετηνδιάστασητηςελευθερίαςκαι της αγάπης στιςσχέσειςτων ανθρώπων μεταξύ τουςκαι μετονΘεό, αυτή η πίστη μίλησε για την δυνατότητα πέρα από τα φαινόμενα να δούμε μια άλληπραγματικότηταπουβοήθησετηνσκέψη,τηνερευνητική,την
4Γρηγ.Θεολόγου,έργα5,ΕΠΕ,σελ.386
5EuropeanConventiononHumanRights(coe.int)
6Ladéclarationdesdroitsdel’hommeetducitoyen|Élysée(elysee.fr)
επιστημονική και αυτή η πίστη ήταν αυτή που έδωσε μια αγωνιστική διάθεση στην Ευρώπη αδιάκοπα να ξεπερνάει τον εαυτό της»7. Ο σύγχρονοςνομικόςκόσμοςκαιτακράτηδικαίουδιαπιστώνουν τηνανάγκη προστασίας των ανθρώπινων δικαιωμάτων και η πρώτη πηγή έμπνευσης είναι ο χριστιανικός πολιτισμός. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι η άμεση σύνδεση του Ευαγγελίου με νομικά κείμενα όπως, η Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα (ΕΣΑΔ) ή η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, δεν είναι καθόλου τυχαία.
Αν και πρόκειται για διαφορετικού είδους κείμενα, βρίσκουμε σημαντικές θεμελιακού χαρακτήρα συνδέσεις μεταξύ τους:
Αξίατηςανθρώπινηςζωής8:Ηχριστιανικήδιδασκαλίαυπογραμμίζειτην αξίακάθεανθρώπινηςζωής.Αυτόσυμβαδίζειμετοδικαίωμαστηζωή,που αποτελεί θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα.
Δικαιοσύνη9:Η χριστιανική διδασκαλία προωθεί την έννοια της δικαιοσύνης και της αδικίας. Στο πεδίο των ανθρώπινων δικαιωμάτων περιλαμβάνεται η απαγόρευση της αδικίας και της εκμετάλλευσης.
Αγάπη και συγχώρεση: Η χριστιανική διδασκαλία προωθεί την αγάπη προς τον πλησίον και τη συγχώρεση των αδικιών. Αυτές οι αξίες συνδέονταιμετηνανθρώπινηαξιοπρέπειακαιτηνανάγκηγιαανθρώπινη αντιμετώπιση,πουείναιθεμελιώδες στοιχείοσταανθρώπιναδικαιώματα.
Αυτή η σύνδεση μεταξύ των νομικών κειμένων για τα δικαιώματα καιτηςσχετικής χριστιανικήςδιδασκαλίας,θαμπορούσεναμαςοδηγήσει στο συμπέρασμαότιτοπρώτοσυγκροτημένοκαιεπίσημοκείμενογιατην
7ΑναστάσιοςΑρχιεπίσκοποςΑλβανίας,συνέντευξηCNN,Αναστάσιος:Παγκόσμιοςασύμμετροςπόλεμοςσεεξέλιξη – YouTube
8ΕΣΔΑ,αρ.2παρ.1,αρ.8παρ.1,13οπρωτ.,αρ.1/ΔιακήρυξηΔικαιωμάτωνΑνθρώπουκαιΠολίτη,αρ.1,αρ.4, αρ.11
9ΕΣΔΑ,αρ.6παρ.1,3,αρ.36παρ.2,16οπρωτ.αρ.3/ΔιακήρυξηΔικαιωμάτωνΑνθρώπουκαιΠολίτη,αρ.7,8
υπεράσπιση της ανθρώπινης ζωής, για την έννοια του ανθρώπου και την υπόσταση του, είναι η Καινή Διαθήκη. Το βιβλίο αυτό αν και αμιγώς θρησκευτικού και σωτηριολογικού χαρακτήρα, παρέχει μια διάσταση συνύπαρξης μοναδική, ο άνθρωπος συνυπάρχει με τον Θεό και με τους συνανθρώπους του,μέσα σε ένα πνεύμα αγάπης και ισότητας. Επομένως, η διακήρυξη του Ευαγγελίου, διαμόρφωσε τον σύγχρονο δυτικό κόσμο και επηρέασε σημαντικά τον τρόπο λειτουργίας των οργανωμένων κρατών. Μέσα απ’ αυτή την «Χριστιανική Διακήρυξη» αποκτούν υπόσταση οι έννοιεςελεύθεροι10καιισότιμοι11«Ἵναὦσινἕν»12,άνθρωποικαιχριστιανοί. Μπορείοαγιογραφικόςλόγοςνααφοράτοσώματιςεκκλησίαςωστόσοθα ήταν παράλειψη αν προσπεράσουμε το γεγονός, ότι η τοποθέτηση των λόγων του Ιησού Χριστού αποτελεί ένα κοινωνικό πολιτειακό μοντέλο.
«Οι διάφορες παγκόσμιες διακηρύξεις περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων αναμφίβολα παραμένουν σημαντικές για το Χριστιανισμό. Αποτελούν ρυθμιστικούς παράγοντες καλής λειτουργίας του κράτους»13. Τοευαγγέλιομπορείνααποτελείπηγήέμπνευσηςγιατηνπροάσπισητων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και «πράγματι, μια από τις πιο σημαντικές ανατροπές -αν όχι η πιο σημαντική- που συνοδεύει την νεωτερικότητα, είναι η ανάδυση του υποκειμένου και του ατόμου. Ίσως για πρώτη φορά στηνιστορία,τοάτομοαποκτάαξίακαθαυτό.Γιαπρώτηφοράηέννοιατου ατόμου αποκτά τέτοια σημασία και τοποθετείται υπεράνω…»14, και όλο αυτό διότι το πρώτο παγκοσμίου εύρους βιβλίο που αναφέρεται στην προάσπιση της ανθρώπινης ζωής είναι η «Αγία Γραφή»15.
10“Γνώσεσθετήνἀλήθειαν,καίἡἀλήθειαἐλευθερώσειὑμᾶς”,(Ἰω.η΄32)
11ΆγιοςΙωάννηςοΧρυσόστομος,ΕρμηνείαειςτηνπροςΕβραίουςεπιστολή,PG63,57-
12κατ.Ιωάν.17.22
13Χριστιανικέςαξίεςκαιανθρώπιναδικαιώματα|Πεμπτουσία(pemptousia.gr)
14ΠαντελήςΚαλαϊτζίδης,Ατομικάήσυλλογικάδικαιώματα:Ηθεολογικήθεμελίωσητωνανθρωπίνων δικαιωμάτων. Με αναφορές σε σύγχρονα ζητήματα και στην πανδημία, 15/07/2022
15κατ.Ιωάν.15.12,κατ.Λουκ.10.29-37,κατ.Μτθ.10.29-31,
Ο θάνατος που στις κοινωνίες είχε πρωταγωνιστικό ρόλο ως σωφρονιστικήποινήμέχριτανεότεραχρόνια,οιέννοιεςτουπολέμουκαιη καταπάτηση κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας από τον ισχυρό αποτελούν παγκόσμια φαινόμενα που άλλαξαν μέσα από τις επιρροές του Ευαγγελικού λόγου. Προκύπτει σαφώς ότι ηδομή των κοινωνιών αναθεωρείται και μεταμορφώνεται μέσα «από την έμφαση που δίνει το Ευαγγέλιο στην ανεπανάληπτη μοναδικότητα και αξία του ανθρώπινου προσώπου, ως και με τις χριστιανικές επαγγελίες…»16. Στις μέρες μας ωστόσο ταδικαιώματα αυτά κατοχυρώνονται και προστατεύονται ανεξάρτητα από θρησκευτικές πεποιθήσεις στο πλαίσιο της εκάστοτε εθνικής,αλλάκαιτηςδιεθνούςέννομηςτάξης.Τοοξύμωροπροκύπτειαπό τοότιοιισχυροίτουπλανήτηαποφάσισαντοφρικτόπλάνοτωνπολεμικών συγκρούσεων για να λύσουν τις διαφορές τους, με αποτέλεσμα τον εξευτελισμό της ανθρώπινης ζωής (βλ. Ουκρανία και Γάζα), ενδεχομένως καιδιότι«οόροςανθρώπιναδικαιώματαέχειγίνειτόσοσυνηθισμένοςπου κινδυνεύει να γίνει κλισέ»17.
Η χριστιανική διδασκαλία, η Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και η Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ) αντιπροσωπεύουν προσεγγίσεις στην προάσπιση και την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου. «Το δικαίωμα για ζωή και ελευθερίαδενείναιπεριεχόμενομίαςιδεολογίαςήμίαςθεωρίαςαλλάείναι υπόθεση της συνείδησης του ανθρώπου»18, οι αξίες της ανθρώπινης αξιοπρέπειας,τηςισότηταςκαιτης ελευθερίαςαποτελούν τηνσύνδεσησε
16ΑπόΠαντελήΚαλαϊτζίδη,ΜελέτηΑθανάσιουΝ.Παπαθανασίου,ΟρφανόήΝύφη;Οανθρώπινοςεαυτός,οι συλλογικές ταυτότητες και η μεταστροφή, τομ. Γ’. Πάτρα, Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο,2012, σ.335-360
17JohnWitte,FrankS.Alexander, ChristianityandHumanRights:AnIntroduction,εκδ.CambridgeUniversityPress, Αγγλία, 2010, σ.38
18ΧριστοδούλουΑρχιεπισκόπου,ΕκκλησίακαιΑνθρώπιναΔικαιώματα,ομιλίαπροςνομικούς,Αθήνα,1983,σ. 13-14
αυτές τις τρεις πηγές,προσδιορίζοντας την επιρροή της χριστιανικής διδασκαλίας στη διαμόρφωση των νομικών κατοχυρώσεων για τα δικαιώματα του ανθρώπου.
Οι πατέρες της Εκκλησίας μίλησαν ουσιαστικά για την έννοια της υπόστασηςτουανθρώπου.ΟάγιοςΓρηγόριοςοΠαλαμάςαναφέρειότι«μήἂνψυχήν μόνην, μήτε σώμα μόνον λέγεσθαιἂνθρωπον, ἀλλά το συναμφότερον»19, με αυτόν δε τον γνώμονα προκύπτει ότι εντός της θεολογίας η ανθρώπινη υπόσταση απασχολεί στο μεγαλύτερο μέρος της. Ο πόλεμος που βασανίζει σήμερα τόσες ανθρώπινες ψυχές αποτελεί βασικό άξονα προβληματισμού κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου. Φαίνεται πως υπάρχει η ανάγκη να προστατευτεί η ανθρωπότητα και «το ενδιαφέρον επεκτάθηκε στην προστασία του ανθρώπου από τις αυθαιρεσίεςάλλωνομάδωνκαιφορέων εξουσίας»20οιοποίοιεπιχειρούσαν και επιχειρούν την διάλυση κάθε ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την καταστρατήγηση του δικαιώματος της επιλογής, την ισοπέδωση του ανθρώπου και εν τέλει την ολοκληρωτική καταστροφή.
Οπόλεμος,έναςαπότουςπλέονδυνατούςπαράγοντεςανθρώπινης καταστροφής, προκαλεί μια βαθιά ισοπέδωση στην «ανθρώπινη υπόσταση»21.«Μέγαάνθρωπος…τοτίμιονεντηφυσικήκατασκευήέχων»22ακόμα κι αν καταστρώνει στρατηγικούς σχεδιασμούς βομβαρδισμού νοσοκομείων23;. Μέσα από τη βία, τον τρόμο και τη στέρηση, ο πόλεμος αφαιρείαπότονάνθρωποταιδανικά,τιςαξίεςκαιτηνπροσωπικότητατου, μετατρέπονταςτονσεένααπλόεργαλείογιατηνεπίτευξηστρατηγικών
19P.G.150, 1361
20ΑναστάσιοςΑρχιεπίσκοποςΤιράνωνκαιπάσηςΑλβανίας,ΠαγκοσμιότητακαιΟρθοδοξία,εκδ.Ακρίτας,Στ΄ Έκδοση, Αθήνα, 2000, σελ. 68.
21ΙερόθεοςΜητροπολίτηςΝαυπάκτου,Τοπρόσωποστηνορθόδοξηπαράδοση,«Ὁἄνθρωποςμέτήνμυστηριακή καίἀσκητική ζωή ἑνώνεταιμέτόν Χριστό. Ἡ ζωή τοῦΧριστοῦ γίνεται καί δική του ζωή κατά Χάριν καίεὐλογία.
Ὅ,τιὁΘεόςεἶναικατ᾽οὐσίανγίνεταικαίὁἄνθρωποςκατάμετουσίαν»εκδ.Ι.Μ.ΓενεθλίουτηςΘεοτόκου,2005
22Μ.Βασίλειος,48ψαλμόν,8PG29,449B
23ΒομβαρδισμόςνοσοκομείουστηΓαζα:Ηιστορίαμιαςείδησης|ΗΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ(kathimerini.gr)
σκοπών.Οιπροσωπικέςιστορίες,οισχέσειςκαιταόνειραδιαλύονταικάτω από το βάρος της σύγκρουσης, ενώ η ανθρώπινη ζωή μειώνεται σε έναν αριθμό, ένα στατιστικό στοιχείο των απωλειών. Στο πλαίσιο της επισκόπησης δεν μπορεί να παραληφθεί ότι «στην Ευρώπη υπάρχουν φωνές που μιλούν για το ανθρώπινο πρόσωπο και για τον σεβασμό στην ιερότητα της δημιουργίας. Υπάρχουν βεβαίως και άλλοι κύκλοι που τα βλέπουν όλα οικονομικά»24.Σε αυτό το πλαίσιο, ο πόλεμος αποτελεί μια σκληρή υπενθύμιση για την ευθραυστότητα της ανθρωπότητας και την ανάγκη για ειρήνη και συνεργασία.
Η νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων του ανθρώπου, η δύναμη τωνδιακρατικώνσυμβάσεων,ηπροάσπισητουανθρώπινουπροσώπουκαι η διαφύλαξη της ελευθερίας – αυτοδιάθεσης αποτελούν πυλώνες της έκφρασης του σύγχρονου κόσμου. Η θεολογική αποτύπωση της ανθρώπινης υπόστασης και η ταύτιση με τον Θεό «κατ’ εικόνα και καθ’ ομοίωσιν»25δεσμεύουν την σκέψη και τον νου κάθε σκεπτόμενου ανθρώπου στην πάση θυσία προάσπιση των κεκτημένων δικαιωμάτων. Η ηθική υποχρέωση όλων έναντι αυτής της φρικτής και απάνθρωπης εξέλιξης,είναιηέκκλησηγιαάμεση κατάπαυσητου πυρόςκαι ηειρηνική επίλυση κάθε διαφωνίας. Μόνο έτσι θα συνεχίσει να θεμελιώνεται ουσιαστικά στις κοινωνίες μας, η έννοια «άνθρωπος» και το «δικαίωμα στην ζωή»!
Ανείμαστεακόμαάνθρωποι…!
24ΑναστάσιοςΑρχιεπίσκοποςΑλβανίας,συνέντευξηCNN,Αναστάσιος:Παγκόσμιοςασύμμετροςπόλεμοςσεεξέλιξη – YouTube
25Γεν.1, 26