Καὶ πρὶν μὲν ὕμνει Ῥωμανὸς Θεὸν Λόγον,
Ὑμνεῖ δὲ καὶ νῦν, ἀλλὰ σὺν τοῖς Ἀγγέλοις.
Οἱ πληροφορίες γιὰ τὸν βίο τοῦ ὁσίου Ρωμανοῦ δυστυχῶς εἶναι λίγες. Ἔζησε ἢ τὸν 6ο αἰῶνα μ.Χ. ἐπὶ τοῦ βασιλέως Ἀναστασίου τοῦ Α’ ἢ κατὰ μία ἄλλη ἐκδοχή, τὸν 8ο αἰῶνα μ.Χ. ἐπὶ τοῦ βασιλέως Ἀναστασίου τοῦ Β’. Γεννήθηκε στὴν Ἔμεσα τῆς Συρίας καὶ σύμφωνα μὲ ἀνώνυμο ὕμνο ἦταν ἑβραϊκῆς καταγωγῆς.
Ἀρχικὰ εἶχε χρηματίσει διάκονος στὴν ἐκκλησία της Βηρυτοῦ. Κατόπιν μετέβηκε στὴν Κωνσταντινούπολη καὶ ἔμεινε στὰ κελιὰ τοῦ Ναοῦ τῆς Θεοτόκου.
Ὁ Ρωμανὸς εἶχε μέτρια παιδεία καὶ τὸ ποιητικὸ ταλέντο του ἦταν ἀκόμα ἄγνωστο. Διεκατέχετο ὅμως ἀπὸ μία βαθιὰ πίστη στὴν σεπτὴ μνήμη τῆς Παναγίας τῆς Παρθένου καὶ τακτικὰ παρακολουθοῦσε στὸν Ναὸ τῆς Παναγίας των Βλαχερνῶν τὶς κατανυκτικὲς ὁλονυκτίες. Σὲ μία τέτοια, στὴν γιορτὴ τῶν Χριστουγέννων, ποὺ παραβρέθηκε ἡ ψυχή του γέμισε μὲ κατάνυξη καὶ ὅταν γύρισε στὸ κελὶ τοῦ εἶδε ὄνειρο τὴν Παναγία νὰ τοῦ προσφέρει ἕνα βιβλίο καὶ νὰ τοῦ λέει νὰ τὸ καταφάει. Ὁ Ρωμανὸς ἀπὸ τὴν ἐπίδραση τοῦ ὀνείρου συνέθεσε γιὰ τὴν γέννηση τοῦ Χριστοῦ τὸ τροπάριο «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον τῷ ἀπροσίτω προσάγει..». Ἀπὸ τὴν στιγμὴ αὐτὴ ἡ ποιητικὴ ἐπιφοίτηση τοῦ ὁσίου Ρωμανοῦ ἔμεινε ἄσβεστη καὶ ἀναδείχτηκε ὁ ἐξωχότερος καὶ μεγαλύτερος μελωδὸς τῆς Ἐκκλησίας μας.
Ὁ Ρωμανὸς ἔγραψε χίλιες περίπου συνθέσεις ἀπὸ τὶς ὅποιες διασώθηκε μόνο τὸ ἕνα δέκατο. Πολυποίκιλα τὰ θέματά του. Ὕμνησε ὅλους σχεδὸν τοὺς Ἁγίους καὶ τὶς ἑορτὲς τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας.
Ἀνεξάντλητος στὶς συλλήψεις καὶ στὸν πλοῦτο ἰδεῶν, γνωρίζοντας τὸν τρόπο νὰ προσδίνει πρωτοτυπία ἀκόμη καὶ στὰ πιὸ κοινὰ θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηρίσει κανεὶς θέματα. Τὸ χωρὶς χάρη πολλὲς φορὲς ὑλικό του (γεγονότα καὶ βίος Ἁγίων) μποροῦσε νὰ τὸ μετατρέψει σὲ ζωντανὸ δραματικὸ πίνακα. Τὰ πρόσωπα τῶν Ἁγίων ἀλλὰ καὶ τῆς Παναγίας καὶ τοῦ Χριστοῦ παρουσιάζονται ἀπόλυτα ζωντανὰ χωρὶς τίποτα τὸ νεκρικὸ ἢ ἀπόκοσμο.
Ἡ ποίηση τοῦ Ρωμανοῦ του Μελωδοῦ ἐκφράζει τὴν ἴδια τήν ἐποχή του, τοὺς πόθους καὶ τὶς ἐλπίδες ἐκείνων τῶν ἀνθρώπων. Γι΄ αὐτὸ καὶ τὸ ἔργο του δὲν ἐξετάζεται μόνο ἀπὸ Θρησκευτικῆς ἄποψης ἢ λογοτεχνικῆς ἀλλὰ καὶ ἱστορικῆς καὶ λαογραφικῆς. Ἡ γλῶσσα του ἁπλῆ, χωρὶς στόμφους καὶ ὅπου παρουσιάζεται ρητορικὴ μακρολογία ἐπειδὴ ἔτσι ἐπιβαλλόταν ἀπὸ τὴν ἀνάγκη τῶν τότε λειτουργικῶν πλαισίων, αὐτὴ γίνεται χωρὶς νὰ κουράζει. Γενικὰ οἱ φράσεις του περιέχουν μιὰ πλαστικότητα, μεστὴ νοημάτων κατὰ μιὰ ἄψογη τεχνικὴ ὅπως παραδέχονται εἰδικοί.
Ὁ διάσημος Γερμάνος βυζαντινολόγος καθηγητὴς Κρουμβάχερ, πλέκει τὸ ἐγκώμιο τοῦ Ρωμανοῦ. Ἡ κριτική, λέει, ἀνακήρυξε τὸν Ρωμανὸ σὰν τὸν μεγαλύτερο ποιητὴ τοῦ Βυζαντινοῦ αἰῶνα, ἀληθινὸ Πίνδαρο αὐτοῦ. Κατεῖχε ἀνεξάντλητο πλοῦτο ἰδεῶν, ἀνυπέρβλητη πλαστικότητα φράσεως, μεστὴ καὶ δυνατὴ γλῶσσα, θησαυρὸ ἁρμονίας ποικίλων καὶ καλλιτεχνικῶν ρυθμῶν.
Ὁ Ρωμανὸς χρησιμοποίησε τὸ ποιητικὸ ἐκεῖνο εἶδος ποῦ λέγεται ἐκκλησιαστικὸς Ὕμνος καὶ τοῦ χάρισε τὴν τελειότερη μορφή. Ὁ Ὕμνος ἀποτελεῖται ἀπὸ τὸ Κοντάκιον (προσόμοιον ἢ κουκούλιον), τοὺς Οἴκους καὶ τὸ Ἐφύμνιον καὶ στηρίζεται πάνω στὸ νόμο της Ἰσοσυλλαβίας καὶ ὁμοτονίας. Μαζὶ μὲ τὸ ποιητικὸ κείμενο συνέθετε ὁ ἴδιος καὶ τὴ μουσικὴ ἢ ἔδενε τὸ νέο ποίημα πάνω σὲ παλιότερη μουσικὴ σύνθεση. Θεματικὰ τὰ ἔργα του ἀναφέρονται περισσότερο σὲ γεγονότα τῆς ζωῆς τοῦ Χριστοῦ καὶ σὲ ἱερὰ πρόσωπα τῆς Γραφῆς, ὅπως καὶ σὲ βίους ἅγιων. Τὸ εἶδος αὐτὸ τῆς ποίησης κυριαρχεῖ καὶ σήμερα στὴν ἐκκλησιαστικὴ ποίηση.

Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’. Ταχὺ προκατάλαβε.
Ὡς σάλπιγξ θεόληπτος, τῶν οὐρανίων ᾠδῶν, ἐνθέως ἐφαίδρυνας, τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ, τοὶς θείοις σου ἄσμασι, σὺ γὰρ τῆς Θεοτόκου, ἐμπνευσθεῖς τὴ ἑλλάμψει, ἔνθεος ὑμνηπόλος, ἐγνωρίσθης ἐν κόσμῳ, διὸ σὲ πόθω τιμῶμεν, Ρωμανὲ Ὅσιε.

Έτερον Ἀπολυτίκιον
Ἦχος δ’.
Ἐν σοὶ Πάτερ ἀκριβῶς διεσώθη τὸ κατ᾽ εἰκόνα· λαβὼν γὰρ τὸν σταυρόν, ἠκολούθησας τῷ Χριστῷ, καὶ πράττων ἐδίδασκες, ὑπερορᾷν μὲν σαρκός, παρέρχεται γάρ· ἐπιμελεῖσθαι δὲ ψυχῆς, πράγματος ἀθανάτoυ· διὸ καὶ μετὰ Ἀγγέλων συναγάλλεται, Ὅσιε Ῥωμανὲ τὸ πνεῦμά σου.

ΤΟ ΣΥΝΑΞΑΡΙ ΤΗΣ ΗΜΕΡΑΣ
1 Οκτωβρίου 2025 ἑορτάζουν:
Ἅγιος Ἀνανίας ὁ Ἀπόστολος
Ὅσιος Ρωμανὸς ὁ Μελωδός
Ἁγία Σκέπη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου ἐν Βλαχερνώ
Ὅσιος Ἰωάννης ὁ ψάλτης ὁ καλούμενος Κουκουζέλης
Σύναξη τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκου της Γοργοεπηκόου
Ἅγιος Μιχαὴλ ἡγούμενος τῆς Μονῆς Ζώβης καὶ τριάντα ἕξι ἄλλοι Ὁσιομάρτυρες
Ἅγιος Δομνίνος
Ὅσιος Γρηγόριος ὁ Δομέστικος
Ὅσιος Σάββας Βησερίας ὃ θαυματουργός
Σύναξη τῆς Παναγίας τῆς Ἐλευθερώτριας στὸν Βασσαρά
Συντάκτης