Γράφει ἡ Θεοπούλα Παναγιώτου Ψυχολόγος-Θεολόγος
Ἡ συναισθηματική κακοποίηση εἶναι μία μορφή κακοποιητικῆς συμπεριφοράς ποὺ δὲν περιλαμβάνει σωματική βία. Οἱ κακοποιητικὲς συμπεριφορές περιλαμβάνουν τὴν ταπείνωση, τὴ χειραγώγηση, τὴν ἀπομόνωση καὶ τὸν ἐκφοβισμό ποὺ πληγώνει τὰ θύματα.
Ἡ συναισθηματική κακοποίηση, ἡ ὁποία ἀναφέρεται καὶ ὡς ψυχολογική κακοποίηση, μπορεῖ νὰ ἐμφανιστεῖ σὲ κάθε σχέση (γονεϊκή, συντροφική, φιλική, έπαγγελματική).
Ἐπειδὴ ἡ συναισθηματική κακοποίηση δὲν ἔχει φυσικές επιπτώσεις, μπορεῖ νὰ εἶναι δύσκολο νὰ ἀνιχνευτεί. Οἱ τακτικές τῆς ψυχολογικῆς χειραγώγησης κάνουν τὰ θύματα νὰ ἀναρωτιοῦνται γιὰ τὴ λογική τους. Αὐτό ἐξηγεῖ τὸ γιατί εἶναι ζωτικῆς σημασίας νὰ ἀναγνωρίσετε τὰ σημάδια τῆς ψυχολογικής κακοποίησης ὥστε, νὰ ξέρετε τί νὰ κάνετε ἂν νομίζετε ὅτι βιώνετε μία τέτοια κατάσταση.
Σταθερό καὶ ἐπαναλαμβανόμενο μοντέλο συνεχούς λεκτικῆς βίας, προσβολῆς, ἐξύβρισης, υποτίμησης, ταπείνωσης ή ύπονόμευσης τῆς αἴσθησης αύτοπεποίθησης, αύτοεκτίμησης, ἀπειλῶν, ἐκφοβισμοῦ καὶ ἐπικρίσεων, ἀλλὰ καὶ πιὸ λεπτών τακτικῶν ἐκφοβισμοῦ, όπως μείωση στο κοινωνικό περιβάλλον, ἐνοχοποίηση καὶ χειρισμός. Ὁ θύτης χρησιμοποιεῖ τὴ συναισθηματική κακοποίηση, για νὰ ἐλέγξει καὶ νὰ ὑποτάξει τὸ θύμα.
Τα παρακάτω άναγνωριστικά σημάδια που παρουσιάζει ὁ θύτης πρὸς τὸ θύμα του εἶναι τὰ ἐξῆς:
-Θέτει παράλογες απαιτήσεις πρὸς τὸ θύμα.
-Περιμένει ἀπὸ τὸ θύμα νὰ ἀφήσει τὰ πάντα στὴν ἄκρη καὶ νὰ καλύψει ἀποκλειστικὰ τὶς ἀνάγκες του.
-Ἀπαιτεῖ ἀπὸ τὸ θύμα νὰ περνάει ὅλον τὸν χρόνο του μαζὶ μὲ τὸ θύτη.
-Εἶναι πάντα δυσαρεστημένος άνεξάρτητα ἀπὸ τὸ πόσο σκληρά προσπαθεῖ τὸ θύμα καὶ πόση μεγάλη σημασία δίνει στὴν σχέση αὐτή.
-Ὁ θύτης ἐπικρίνει τὸ θύμα τὶς πιὸ πολλές φορές γιατί δὲν ὁλοκληρώνει ἐργασίες σύμφωνα μὲ τὶς προσδοκίες του.
-Περιμένει ἀπὸ τὰ θύμα του νὰ υἱοθετεῖ πάντα τὶς δικές του ἀπόψεις (δηλαδή, δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἐκφράζει διαφορετική γνώμη)
-Ἀπαιτεῖ νὰ ἀναφέρεται το θύμα σὲ ἀκριβεῖς ἡμερομηνίες καὶ ὧρες, ὅταν συζητᾶ μὲ το θύμα του γιά πράγματα πού τό άναστατώνουν (καὶ ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ τὸ κάνει αὐτό, μπορεῖ νὰ ἀπορρίψει το γεγονός σὰν νὰ μὴν συνέβη ποτέ).
Τὰ πιὸ προειδοποιητικά σημάδια στην συμπεριφορὰ τοῦ θύτη στην συναισθηματική κακοποίηση διακρίνονται ξεκάθαρα ἀπό τοὺς ἐξῆς χειρισμούς όπως:
-Παρακολούθηση καὶ ἔλεγχος τῆς συμπεριφορᾶς τοῦ θύματος, ὅπως μὲ ποιόν περνοῦν χρόνο ἢ πῶς ξοδεύουν χρήματα.
-Ἀπειλὴ γιὰ τὴν ἀσφάλεια, τὴν περιουσία ἢ τὰ ἀγαπημένα πρόσωπα τοῦ θύματος.
-Ἀπομόνωση τοῦ θύματος ἀπὸ τὴν οίκογένεια, τοὺς φίλους καὶ τοὺς γνωστούς του.
-Έξευτελισμός, ντροπή ή ταπείνωση τοῦ θύματος. Ἀκραῖες συμπεριφορᾶς ζήλιας. Ἄστοχες κατηγορίες καὶ παράνοια. Μία διαρκὴς κριτικὴ πρὸς τὸ πρόσωπο τοῦ θύματος καθὼς ἐπίσης συχνή γελοιοποίηση ἢ πειράγματα έν παρουσία ἀγαπημένων ἢ ἄλλων προσώπων τοῦ οἰκείου περιβάλλοντος.
-Επίσης ἀρνεῖται νὰ ἐπιτρέψει στὸ θύμα νὰ περάσει χρόνο μὲ τὸν ἑαυτό του.
-Ἀπορρίπτει καὶ σαμποτάρει συστηματικὰ ἐπαγγελματικούς ἢ προσωπικούς στόχους τοῦ θύματος.
-Έμφυσεῖ καὶ μεταφέρει στο θύμα συναισθήματα αὐτόάμφιβολίας καὶ ἀναξιότητας.
-Ὁ θύτης κάνει το θύμα του να άμφισβητεί ἀκόμη καὶ τὴν πιὸ βασική ικανότητα αντίληψης τῆς πραγματικότητας.

Τρόποι αντιμετώπισης τῆς κακοποιητικής σχέσης
Τὸ πρῶτο στάδιο εἶναι ἡ ἀναγνώριση καὶ συνειδητοποίηση. Ἀναγνωρίζοντας τὸ θύμα καὶ ἀποδεχόμενο ὅτι ἀντιμετωπίζει άρνητικά μοτίβα συμπεριφορᾶς καὶ ὅτι οἱ συνέπειες τῆς ὅλης κατάστασης εἶναι πλέον φανερές ἀποτελεῖ τὸ πρῶτο βῆμα. Ἔτσι ἀνακτᾶ τὸν ἔλεγχό του μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου. Σε αὐτὸ τὸ βῆμα ἀπαιτεῖται εἰλικρίνεια στὸν ἴδιο του τὸν ἑαυτὸ καὶ ἀντικειμενικὴ ὀπτική ματιά.
Δεύτερο σημαντικό στάδιο εἶναι νὰ δώσει προτεραιότητα τὸ θύμα στὸν ἑαυτό του. Κι αὐτό γιατί τὰ θύματα συναισθηματικῆς κακοποίησης ἔχουν τὴν τάση νὰ ἱκανοποιούν πρῶτα τὶς ἀνάγκες τοῦ κακοποιητῆ μὲ σκοπὸ νὰ τὸν εὐχαριστεῖ καὶ φυσικά λόγω ένοχῶν. Σ’ αὐτὸ τὸ βῆμα στόχος εἶναι νὰ μποῦν σὲ προτεραιότητα οι βασικές του ανάγκες καὶ δραστηριότητες ποὺ εὐχαριστοῦν τὸ ἴδιο ὅσο τὸ δυνατὸν περισσότερο.
Τρίτο στάδιο ἀποτελεῖ ἡ ἀνάκτηση σχέσεων μὲ ὑποστηρικτικό δίκτυο.
Πρωτίστως τὸ θύμα κακοποίησης ἀνακτᾶ τὶς σχέσεις μὲ τοὺς οἰκείους του, ποὺ γιὰ καιρὸ εἶχε σκοπίμως εἶχε ἀπομακρύνει ὁ θύτης του, καὶ ἔτσι ἀποκτᾶ ἕνα υποστηρικτικο περιβάλλον. Η τακτική επικοινωνία μπορεῖ νὰ ἀποβεῖ πολύ βοηθητική, ἀφοῦ τὸ ἄτομο μένει σὲ ἐπαφὴ μὲ τὸ ὑγειές κομμάτι τοῦ ἑαυτοῦ του. Ένας ἄλλος παράγοντας εἶναι ἡ ἐπιθυμία νὰ προστατευθοῦν τὰ παιδιὰ ἀπὸ τὸ νὰ γίνουν μάρτυρες ἢ θύματα κακοποίησης τὰ ἴδια.
Τέταρτο στάδιο άποτελεῖ τὸ νὰ θέτει όρια στὸν θύτη.
Ἀναγνωρίζει τη στρατηγική ποὺ θὰ ἀκολουθήσει καὶ βάζει όρια βάσει τῶν δικών του κριτηρίων μὲ στόχο νὰ μὴν ὑποχωρήσει σε αὐτὰ (π.χ. τὸ θύμα άποχωρεῖ ὅταν ή συζήτηση καταλήγει σε προφορικὲς ἀπειλὲς ἢ παράλογες κατηγορίες).
Πέμπτο στάδιο εἶναι νὰ καταφύγει καὶ νὰ ζητάει βοήθεια ἀπὸ κάποιο Ψυχολόγο ἢ Σύμβουλο οικογενείας. Μὲ τὴν βοήθεια κάποιου εἰδικοῦ, θὰ ἐρευνήσει τὰ συναισθήματά του. Θὰ ἀποφασίσει ὅτι ἦρθε ἡ ὥρα νὰ προχωρήσει, νὰ δράσει καὶ νὰ ἀποφασίσει τὶς ἀλλαγές ποὺ πρέπει νὰ κάνει γιὰ νὰ συνεχίσει τη ζωή του (π.χ. ψυχοθεραπευτικό πρόγραμμα. συμβουλευτική παρέμβαση).
Τελικό στάδιο. Σε περίπτωση ποὺ τὸ θύμα ἐπιλέξει τὴ φυγή, ἔχει τὴν δυνατότητα τῆς ἐπικοινωνίας μὲ φορεῖς γιὰ ὁποιοδήποτε αίτημα (π.χ. ψυχολογική, νομική βοήθεια), ὥστε νὰ τοῦ εἶναι δυνατὴ ἡ εὕρεση ἀσφαλοῦς στέγης (πχ. Στέγη κακοποιημένων γυναικών ΠΙΚΠΑ Πεντέλης) γιὰ νὰ μπορέσει νὰ ἀνασυγκροτηθεῖ καὶ νὰ σταθεῖ στὰ πόδια του.
Ἐπίσης τοῦ παρέχεται οἰκονομικὴ αὐτάρκεια ή δυνατότητα εύρεσης κάποιας ἐργασίας σὲ περίπτωση ἀνάγκης διότι τὰ περισσότερα θύματα ἐξαρτώνται οίκονομικά από τοὺς κακοποιητές ἔτσι ὥστε τὸ γεγονὸς τῆς οἰκονομικῆς ἐξάρτησης νὰ καθιστά πιο δύσκολη τη φυγή τους.
Επίσης ή συλλογή σημαντικών προσωπικῶν ἐγγράφων (π.χ. άδεια παραμονής, ταυτότητας καὶ ἄλλα χρήσιμα ἔγραφα διευκολύνουν αὐτὰ τὰ ὑποστηρικτικά σωματεία νὰ προβοῦν σὲ ἄμεσες λύσεις.
Θὰ πρέπει νὰ μὴν ξεχνάμε ὅτι εἶναι μία διαδικασία ποὺ ἀπαιτεῖ χρόνο καί το κάθε άτομο ἔχει διαφορετική ἐξέλιξη στὴν ἀπεμπλοκή του ἀπὸ τον κακοποιητή-θύτη!
Ἕνας ἀκόμη σημαντικός ρόλος εἶναι τοῦ κοινωνικού λειτουργοῦ.
Ὡς εἰδικός σὲ θέματα κακοποίησης (ύπηρεσίες & φορεῖς πρόληψης) θα πρέπει νὰ ἀναγνωρίζει ἐνδείξεις καὶ ἐπιπτώσεις κακοποιητικῆς συμπεριφορᾶς (π.χ. χαμηλή αυτοεκτίμηση, ἀπομάκρυνση κοινωνικοῦ περίγυρου).
Ἀκόμη οἱ ἐνέργειές του νὰ χαρακτηρίζονται ἀπὸ ἐχεμύθεια καὶ λεπτότητα. Ἡ ἐπιλογὴ τῶν ἐρωτήσεων νὰ εἶναι στοχευόμενες καὶ στὴν πλειοψηφία τους νὰ περιλαμβάνει ἀνοιχτοῦ τύπου έρωτήσεις. Ἡ συμβουλευτική ύποστήριξη νὰ διέπεται από ρεαλιστικά δεδομένα καὶ στόχους καὶ τέλος νὰ γνωρίζει σὲ ποιές έξειδικευμένες υπηρεσίες χρειάζεται ή παραπομπή τοῦ θύματος (δίκτυο υποστήριξης ὑπηρεσιών).
Πηγή: «Στῦλος Ὀρθοδοξίας», ἀρ. φύλλου 278, σελ. 38
Συντάκτης